Łotwa - stacje radiowe FM w Rydze

Spotkanie ze społecznym dualizmem - zjawiskiem zupełnie nieznanym w homogenicznej Polsce, było niesamowicie ciekawym doświadczeniem podczas pobytu w Rydze, stolicy Łotwy. Chodzi o współegzystencję dwóch społeczności językowych. Dotyczy on bardzo wielu sfer życia nadbałtyckiej republiki, a w artykule przyjrzymy się mu (raczej: przysłuchamy) w eterze stacji radiowych FM. 

Opowieść o falach eteru nad Daugavą (nie lubię polskiej nazwy rzeki - Dźwina) nie byłaby jednak kompletna bez chociażby krótkiej, ale ciekawej lekcji historii współczesnej która wyjaśni przyczyny istnienia "dwóch światów" w odbiornikach radiowych w Rydze.

Na pierwszy rzut oka "dwa światy" pozostają niewidoczne, dominuje jeden. Rozejrzawszy się dookoła - na ulicach, szyldach sklepów, tabliczkach przystanków, reklamach outdoor, zobaczymy wyłącznie napisy w języku łotewskim. Dla nieznającego go turysty świat ów wydaje się zupełnie obcy i niedostępny, choć - to moje wrażenie - zupełnie obcy język fascynuje, zachęca do szukania schematów i... budzi (mniej lub bardziej trafne) skojarzenia:

na ulicy: "ludziu, spie..."	na księgarnianej półce: "Seksuala Dzive" Z. Freuda
totalna rozpierdoszana

Wystarczy jednak wejść w kontakt z mieszkańcami miasta, by przekonać się że istnieje drugi świat, który stanowi klucz do pierwszego. Kllucz, który ułatwia dogadanie się i otwiera dusze obcych ludzi...
Podczas tego samego wyjazdu - cztery dni wcześniej byłem też w Wilnie, a w Rydze odczułem to jeszcze bardziej - po kilku początkowych próbach z angielskim zaniechałem dalszych, bowiem okazało się że to jednak rosyjski wszędzie "otwiera drzwi", umożliwia porozumienie się i sprawnie załatwia większość spraw. Oczywiście w obu miastach miło było przywitać się czy podziękować w lokalnym języku - "aciu" czy "paldies", ale podczas całego wyjazdu zarówno w sprawach organizacyjnych, jak i swobodnych rozmów o życiu z mieszkańcami wiódł rosyjski. A może to mój entuzjazm że po paru latach nauki języka można dzięki niemu osiągnąć tak wiele? W każdym razie, rosyjski wytworzył wrażenie niemal wszechobecnego w mowie!
Jednak jakkolwiek nie byłby przydatny, jego obecność na Łotwie jest nieco problematyczna...

Stosunkowo młody organizm państwowy dąży do zapewnienia supremacji narodowej kultury i języka łotewskiego, którego znaczenie dramatycznie spadło gdy Łotwa została wcielona do ZSRR. Na wiele lat narzucono republice rosyjski jako język urzędowy i w rezultacie do dziś łotewski, choć dominujący na Kurlandach i Zemgale, nadal jeszcze nie wróciło do przedwojennego stanu. Rewitalizacja 'Latvieszu' nie jest bowiem prosta biorąc pod uwagę że aż dla blisko 1mln mieszkańców kraju (40%) rosyjski jest językiem macierzystym. Celowo posłużyłem się tu określeniem "mieszkańcy" a nie "obywatele".

Po odzyskaniu niepodległości w 1991r., doszło do niecodziennej sytuacji - obywatelstwo nadbałtyckiej republiki przyznano tylko mówiącym po łotewsku, zapominając że rosyjskojęzyczni to nie tylko "spadek" po ZSRR, ale w wielu przypadkach choć zrusyfikowani, to nadal etniczni Łotysze. Te kwestie mieszają się dodatkowo ze współczesną falą imigrantów z Rosji, znajdujących nad Daugavą więcej wolności i lepsze życie niż w Federacji Rosyjskiej. Niestety, ani jedni ani drudzy bez opanowania narodowego języka nie mogą liczyć na uzyskanie pełnych praw obywatelskich, w związku z czym Łotwa jest chyba pierwszym w świecie krajem z tak dużym procentem tzw. bezpaństwowców pośród mieszkańców kraju. Jest to rezultat powojennych dziejów nadbałtyckich republik; kto wie - może gdyby nie I i II wojna światowa, dziś w Rydze korzystałbym z niemieckiego?

Niedoreprezentacja rosyjskiego w przestrzeni publicznej była trochę zaskakująca (bo bardzo ułatwiłaby życie), dlatego cieszę się że moja ulubiona przestrzeń - radiowy eter, zdecydowanie lepiej odzwierciedlał społeczne i językowe proporcje.

Oto krótkie nagrania większości ryskich radiostacji, jakie zarejestrowałem w sierpniu 2014:

Do rzeczy...
12 łotewsko- i 11 rosyjskojęzycznych stacji komercyjnych rywalizuje o słuchacza w każdym segmencie - od najnowszych hitów pop i dance, piosenki oldies, po publicystykę i biznes.

Biznes. Tej tematyce przyjrzymy się na początek. Nie jest to często spotykany profil stacji radiowych w innych krajach, lecz jego obecność na Łotwie nie powinna nikogo dziwić - "bałtycki tygrys", mimo małej czkawki po kryzysowym 2009 roku, nadal rozwija się bardzo dynamicznie - zwłaszcza w segmencie outsourcingu IT.
W eterze Rygi do ludzi biznesu kierowane są dwie częstotliwości - Baltkom na 93,9 po rosyjsku i Pirma Biznesa Radio (1.B.R.) po łotewsku na 101,0. Serwisy informacyjne i audycje w obu rozgłośniach uzupełnia bardzo dobra muzyka, co sprawiło że podczas mojego pobytu chętnie do nich wracałem.
Chcąc w Rydze posłuchać jeszcze więcej tak dobrej muzyki (z przymiotnikiem "luksusowa" w tle), należało nastawić radio na 94,5 MHz FM, gdzie Radio Riga z charakterystycznym dla miasta kogutkiem (kurkiem) w logo zapewniała dobry repertuar 24/7, bez gadania.
Ambitny pop z linerem "Radio pozitiviem cilvekiem" nadaje też Radio TEV ("Radio dla Ciebie"!) . Pozytywne człowieki usłyszą na jego falach takie utwory jak m.in. Sting - Desert Rose, K.o/L.-Use somebody, Cinema Bizzarre - My obsession i wiele innych.

Jurmala - pawilon/parawan Radia Tev

Mamy tu do czynienia ze stosunkowo nowymi rozgłośniami, które korzystają z ekonomicznego dobrobytu Łotwy w ostatnich latach. Natomiast najstarszą stacją komercyjną na Łotwie jest Radio SWH, powstałe w 1993r. Jako jedno z niewielu prywatnych na obszarze byłego ZSRR, stało się "poligonem ćwiczeniowym" nowego pokolenia dziennikarzy, którzy na doświadczeniu zdobytym w Rydze zajęło się budowaniem mediów prywatnych w samej Rosji. Jedną z takich postaci, związanych z przeszłością SWH jest jeden z moich ulubionych prowadzących moskiewskiego Radia Serebyanny Dozhd', Alex Dubas.
Jako niegdysiejszy lider słuchalności, SWH zabiega o odzyskanie słuchaczy np. akcjami outdoorowymi - tu billboard z głównej hali targowej Centraltirgus:

Bezpośrednim konkurentem grającego w formacie AC Radia SWH jest R.Skonto (aktualnie najpopularniejsza stacja komercyjna) i Star FM (wym. "star ef-emmmmm"). Przywołując motyw tego artykuułu - dualizm, dodam że obaj komercyjni liderzy radiowego rynku na Łotwie zadbali by dotrzeć do dwóch grup i uruchomili dodatkowe programy kierowane do rosyjskojęzycznych słuchaczy: SWH Plyuss i -od niedawna także Radio Skonto+.

Powstanie i sukces SWH Plyus oraz kilku innych rozgłośni rosyjskojęzycznych zbiegł się z zamknięciem najpopularniejszej stacji radiowej na Łotwie - Russkoje Radio (2005). W rezultacie słuchacze rozproszyli się po nowo powstałych stacjach, zaś łotewska administracja zajęła się kształtowaniem prawa medialnego tak, aby - śladem zamkniętego oddziału Russkiego Radio, jeszcze skuteczniej uniemożliwić retransmisję moskiewskich rozgłośni.
I choć prawo uszczelniło się, rynek wciąż rządzi się swoimi (np. popytem rosyjskojęzycznej ludności) i szuka luk. Koncesje są np. przyznawane dla stacji pod tajemniczymi, surowo brzmiącymi nazwami jak np. "Radio 88,6 FM" albo "Radio 99,5". Rosyjscy letnicy przyjeżdżający do Jurmały - popularnego nadbałtyckiego kurortu, na tych częstotliwościach usłyszą muzykę i audycje (nomen-omen) toczka w toczkę przypominające im rozgłośnie znane z Moskwy czy Petersburga - kolejno: Yumor FM oraz Evropę Plyus. To nie przypadek.

Oprócz klonów Evropy Plus (format CHR/top40) i Yumor FM ("wesołe radio"), w różnej formie na Łotwie nadają także inne popularne w Rosji stacje radiowe: Avtoradio (na 103,2 MHz FM), Retro FM (ze względu na brak audycji słownych i playlistę bogatą w światowe oldiesy, nie tylko w rosyjskie, jest na Łotwie retransmitowana niemal w niezmienionej postaci), Radio Baltkom jest partnerem Echa Moskwy, zaś pod aliasem "Krieves Hiti" ("Hity Rosji" - rozgłośnia "tematyczna") podstępnie "wróciło" na Łotwę Russkoje Radio. Do tego Radio PiK, które kiedyś nadawało wybrane audycje radia Mayak i Radia Rossii, a teraz postawiło na własny, czasami wręcz antyłotewski program.

Biorąc pod uwagę tak duże zainteresowanie u moskiewskich nadawców dotarciem do rosyjskojęzycznego słuchacza na Łotwie, przed kanałem państwowego radia "LR4 Domskaya Ploschad', dedykowanym dla mniejszości językowych, stoi ogromne zadanie - integracja i przekonanie tegoż słuchacza że nie jest zdany tylko na propagandę z Moskwy. LR4 ma największy zasięg spośród wszystkich rosyjskojęzycznych stacji na Łotwie. Jako ciekawostkę dodam, że raz w miesiącu na falach LR4 nadawana jest również audycja w języku polskim.
Nazwa rozgłośni "Domskaya Ploschczad'" oznacza "Plac Katedralny" - adres pod którym w zabytkowym budynku zlokalizowana jest siedziba publicznego Latvijas Radio. Oprócz LR4, są z niego emitowane: Pierwszy Program (Latvijas Radio Viens) o profilu informacyjno-publicystycznym, muzyczny Drugi Program (Latvijas Radio Divi) - najchętniej włączana stacja z oferty publicznego nadawcy. Trzeci publiczny kanał radiowy - LR3 poświęcony jest muzyce klasycznej. Mi w ofercie LR najbardziej przypadł do gustu młodzieżowo-alternatywny (choć nie idealny, bo z pewną dozą mainstreamowych hitów) program "Pieci" czyli "Piątka" na 93,1 MHz.

budynek Łotewskiego Radia przy placu Katedralnym

Ale wróćmy na chwilkę do LR2, najchętniej słuchanego programu na Łotwie. Jaki jest jego przepis na sukces? Otóż "Radio Divi" niemal non stop nadaje wyłącznie krajową muzykę - lekką, łatwą i przyjemną. W ramach przygotowań do wyjazdu słuchałem trochę Star FM - jedynej dostępnej na satelicie stacji radiowej z LV, gdzie trafiłem na taki oto sympatyczny kawałek:

Dons - Signals

LR2 i Star FM ewidentnie różnią się stylami muzycznymi (bo Star gra przeważnie zachodni pop), natomiast wspólna dla obu łotewska piosenka jest taka sama - instrumentalna, czasami przypominająca amerykańskie country. Tradycja piosenki w narodowym języku w krajach nadbałtyckich to o wiele głębsze zagadnienie niż tylko rozrywka. Pod koniec lat 80. nastała w Estonii "śpiewająca rewolucja", która szybko przeniosła się do pozostałych republik. W ramach realizacji scenariusza wyniszczenia przez ZSRR lokalnego języka, istniało ryzyko jego (języka) zniknięcia z życia publicznego. Piosenka była formą, której ten plan nie przewidział i którą w nieagresywny sposób wykorzystały nadbałtyckie narody. Pokazały opór okupantowi organizując zgromadzenia podczas których śpiewano w ojczystym języku.

Cóż za ironia że w niedługim czasie właśnie to samo może czekać język rosyjski w łotewskim radiu i pozostanie on tylko w piosence. Nowa ustawa medialna przewiduje stopniową redukcję i nawet zniknięcie gadanej cyrylicy z mediów do 2016 roku.
Przyjęte jesienią 2014 poprawki do łotewskiego prawa medialnego przewidują konieczność całkowitego przejścia na język łotewski stacji w których językowa proporcja wynosi 1:1. W przypadku rozgłośni z przewagą języka obcego będzie możliwe zwiększenie udziału języka obcego pod warunkiem, że minimum 80% produkcji będzie zrealizowanej na terenie Łotwy. Autorom poprawek chodzi o ograniczenie "ukrytej retransmisji" programu ze Wschodu oraz wyeliminowanie faktu że Rosjanie czerpią korzyści z lokalnego rynku reklamowego. Nadchodzą trudne czasy dla stacji bazujących na kontencie z Moskwy:

http://www.lsm.lv/ru/statja/politika/novosti/kakoe-buduschee-zhdet-russkojazichnie-radiostancii-latvii.a99767/
http://by24.org/2014/09/27/latvia_going_to_ban_russian_language_on_radio/

BTW: Ciekawe jak poradzi sobie brytyjskie BBC World Service nadawane na 100,5?


* Tytuł miał początkowo brzmieć: "Ryski ruski eter radiowy"
* Tekst dotyczy stanu eteru zastanego podczas wizyty w sierpniu 2014. Od tamtego czasu zaszło kilka zmian:
- niestety dobre Radio Riga 94,5 przestało nadawać, a na jego częstotliwość przeniosło się Retro FM
- na poprzedniej częstotliwości "Retra" zaczęła grać nowa stacja - Energy
- nowa częstotliwość to 95,8 z LR6 Radio Naba (radio akademickie) - wydzielone z Pieci
- Radio TEV gra coraz bardziej komercyjnie

Więcej informacji o stacjach na Łotwie, ze stolicy i regionów, ratingi słuchalności, linki do stron i streamów, informacje o nowościach w eterze do odnalezienia na stronie:  http://www.eradio.lv