Łotwa - Ulbroka

Monumentalne wieże telewizyjne w Wilnie i Rydze są niewątpliwie fantastycznymi budowlami, ale (i tu może wyjdę na snoba), odwiedzenie ich nie dało mi wrażeń jakie towarzyszą wycieczkom do bardziej niszowych, typowo "branżowych" obiektów - pozbawionych turystycznych wygód i tarasów widokowych, w ogromnej większości w ogóle niedostępnych dla wejścia, otoczonych drutem kolczastym, postawionych gdzieś daleko za miastem, ale z tym wyjątkowym poczuciem, że to miejsce tylko "nasze", radiowców...
Postanowiłem więc że podczas moich wakacji w nadbałtyckich republikach nie może zabraknąć wyprawy do takiego właśnie miejsca. 



O alternatywy dla wieży TV w Wilnie było bardzo trudno, za to w stolicy Łotwy, oprócz ryskiej wieży TV, stacje radiowe nadają jeszcze z dwóch innych obiektów: kratownicowej wieży w lewobrzeżnej dzielnicy Agenskalns oraz masztu w miejscowości Ulbroka, tuż za miastem. Oto one widziane z Centrum Rygi:


Wybór okazał się dosyć prosty - jak na wyprawę pełną przygód, Agenskalns znajduje się zbyt blisko centrum miasta (poza tym obiekt wygląda okropnie, jak maszt GSM albo typowy "ruski" RTCN - nota bene upodobały go sobie rosyjskojęzyczne stacje radiowe /i BBC/), a okazało się że na sam brzeg mapy Rygi i okolic, z jakiej korzystałem podczas wyjazdu, załapała się Ulbroka.

Szczęśliwie plan zawierał też naniesione numery linii, przystanki i trasy autobusów, co w zupełności ułatwiło planowanie dojazdu. -Zresztą, jakie planowanie - po prostu wyszedłem na odpowiedni przystanek w mieście, poczekałem może 20 minut i wsiadłem w autobus nr. 51.
Niedzielny poranek, nawet parę osób było już na pokładzie. Przejazd śledziłem zerkając za szybę i na plan tej części Rygi. Wiadukt, centrum handlowe, rondo, znak granicy miasta, las. W odpowiednim miejscu wstałem i poprosiłem o przystanek.

Widok napisu "Radiocentrs" na przydrożnym, leśnym przystanku utwierdził mnie że to dobre miejsce żeby wysiąść (ale równie dobrze można też wysiąść na kolejnym - już w samej Ulbroce). Od przystanku do lasu odchodziła mniejsza uliczka, którą powinienem podążać. Nie przedeptałem nawet 200m, kiedy oczom ukazała się brama. Jakiś zakład? Jedno jest jasne - tędy przejścia nie ma. Czerwono-biała sylwetka masztu, który też miałem na oku jadąc autobusem też zresztą schowała się w gąszczu drzew (jak "Wally" z dawnej kreskówki).

Pozwalając porannej rosie przemyć buty, postanowiłem przejść gdzieś dalej, skąd będę mógł zobaczyć maszt. Leśny dukt którym podążałem wypłynął w asfaltówkę na jakimś małym osiedlu. Zza budynków i drzew faktycznie zaczął wychylać się maszt - już dosyć bliski. Szedłem ulicą "Radiostacijas Iela", która wg. mapy prowadziła prosto pod neoklasycystyczny budynek zaadoptowany na siedzibę RTCN Ulbroka. Znów napotkałem na bramę, która zamykała ulicę do dalszego przejścia, a za którą bokiem do mnie stał ów klasycystyczny budynek RCN. Brak dalszego przejścia i niefotogeniczny widok na maszt (cały w swoim cieniu) skłonił mnie do odwrotu paręset metrów i podejście inną uliczką po prawo..
Okazała się ona zataczać wokół jeziora - miałem je teraz po lewej stronie, a ogrodzenie RCN Ulbroka po prawej. Jego teren był mocno zarośnięty- nawet gdybym przeskoczył przez siatkę (nie, wcale nie miałem takiego zamiaru, dlaczego tak na mnie patrzycie?), to musiałbym jeszcze przedzierać się z maczetą przez kawał zarośli i krzaków. Gdzieś na terenie ośrodka nadawczego rzuciły mi się w oczy resztki jakiegoś dziwnego, parterowego zabudowania - jakby bunkru?

Ulbroka to radiowy senior pośród łotewskich ośrodków nadawczych, choć najwspanialsze lata ma już za sobą. Z przygotowań do wyprawy i oglądania zdjęć Ulbroki w sieci zapamiętałem że był na nich szereg przeróżnych anten i masztów, tymczasem dotarłszy na miejsce ujrzałem tylko jeden. Nadają z niego na UKF następujące stacje radiowe:

88,6 - Yumor FM (Radio 88,6) - 1kW
93,1 - LR5 "Pieci" - Pieci kilovats :)
94,9 - Capital FM
97,3 - Retro FM (teraz Energy)
101,0 - Pirma Biznesa Radio - 2kW
106,2 - Star FM - 6kW

Sądząc po zwieńczeniu jego wysokości zasilaniem bocznikowym i izolatorach na odciągach, ma potencjał też na fale średnie - niestety nie wykorzystywany. Poniżej zbliżenia anten masztu:
(Zastanawiające jest pochylenie anten UKF na środkowym zdjęciu - po raz pierwszy spotkałem się z takim zabiegiem w instalacji. Obie anteny ustawione są na Rygę. Pochylenie sugerowałoby celowe działanie na rzecz skrócenia zasięgu...)

Suma mocy obecnych nadajników to jednak kropla w porównaniu do morza fal radiowych jakie płynęły stąd kiedyś. A było tak przed uruchomieniem wielkiej wieży TV na Zakusali, która przejęła najważniejsze emisje. Zamiast jednego, obecnego do dziś 208m masztu, było ich w Ulbroce sześć - różnej wysokości, typu i przeznaczenia. Najbardziej charakterystycznym pośród nich była 125-metrowa konstrukcja średniofalowego masztu typu Blaw-Knox. Do czasu jego zburzenia był jednym z zaledwie pięciu o takiej konstrukcji w Europie, jakie doczekały współczesności. Nie powstała ona jednak na Łotwie...
"Diamentowa" (właściwie "diamentowokształtna") konstrukcja była jednym z wielu "prezentów" od Niemców w ramach reparacji wojennych po 1945r. Do końca wojny stała w Heilsberg czyli dzisiejszym... Lidzbarku Warmińskim! (Tam dla Reichpost pracowała na 1031 kHz. Inne źródła podają, że została uszkodzona i pozostała na miejscu, a w Ulbroce jest inna sztuka Blaw-Knox'a). Niemieccy więźniowie wojenni nie tylko przetransportowali promiennik na północ, do Rygi, ale też postawili go i gołymi rękami wznieśli kolejne maszty!

Fale średnie z programami Latvijas Radio w latach 1946 (oficjalnie 1948) - 1992 były najważniejszą emisją z Ulbroki. Wykorzystywano do tego następujące częstotliwości:
576 kHz z 500kW - program Latvijas Radio i Radio Latvia (do 1992r), później transmisje wskrzeszonego legendarnego R. Caroline (2002) i Radie Svaboda (dla Białorusi, 2003?)
945 kHz - Radio Divi (LR2) i Radio Riga (R.St. R&R?), w 1995r. też Voice of America, po 2003r Radio Nord w DRM, które pod nazwą R.Merkurs przeszło na 1485 w Rydze i do tradycyjnej modulacji AM, jak też nadaje do dziś jako ostatnia stacja MW na Łotwie.
1071 kHz (koordynacja, prawdopodobnie jednak częstotliwość przeniesiona do Lipawy (Liepaji))
1350 kHz (podobnie jak 1071 - koordynacja dla Ulbroki, ale podobno przeniesiona do Kuldigi - nadawano na niej RTI-R.Tatras Int'l - odbierałem je jeszcze w ~2008r.)

RTI było też nadawane na falach krótkich i - to wiadomo na pewno - na 100% z Ulbroki, a właśnie ten zakres radiowy ma najbarwniejszą historię w podryskiej miejscowości. Kiedy Łotewskie Radio zaprzestało krótkofalowych transmisji do zagranicy (do około 8/1999, wykorzystując częstotliwość 5935kHz), obiekty nadawcze przeszły pod opiekę prywatnego operatora Krebs-TV. Dzięki temu, początkowe lata dwutysięczne stały się czasem prawdziwej bonanzy dla emisji fal krótkich z Ulbroki. Za jedyne 46Euro za godzinę transmisji dowolna stacja radiowa mogła pokryć stąd znaczną część Starego Kontynentu (i nie tylko). Bardzo wiele stacji skorzystało z tej oferty, jednak trudno było po nich i ich charakterze domyślić się, że sygnał pochodzi właśnie z Łotwy. Były to przeważnie (a możne nawet wyłącznie) prywatne radioprojekty muzyczne z Zachodu, które określilibyśmy jako "piraci fal krótkich". Ich kompletna lista jest bardzo długa, dlatego wymienię tylko najbardziej znane "marki" zakresu KF:
EMR-European Music Radio, WMR-World Music Radio, Laser Radio, Radio Caroline, Radio Geronimo, Radio Marabu, Radio MiAmigo, Radio Seagull, Radio Six International, RTI - R. Tatras Int'l ..i wiele, wiele innych. Można je kojarzyć, tak jak ja kojarzę - z częstotliwością 5935kHz, albo z legendarną 9290 kHz, na którą przestrojono Ulbrokę w 2003r..

W późniejszych latach brokerem czasu antenowego centrum nadawczego stał się międzynarodowy holding VT Communications, znany z innych obiektów KF. Ceny za wynajem nadajnika (poradziecki, 1000-kilowatowy "Grom" - wykorzystywano przeważnie "tylko" 100kW, w późniejszych latach jeszcze mniej) poszybowały w górę, zainteresowanie i liczba transmisji - w dół. Jedną z ostatnich stacji, przed ostatecznym wyłączeniem w 2008r. było łotewskie SWH z cotygodniowym anglojęzycznym programem SWH Latvia Today. Od tego czasu nadajnik milczał (zresztą ostatnie transmisje realizowano na niegodziwie małej mocy). Maszty na których rozpięto krótkofalowe promienniki rozmontowano w 2010r. Nawet nie chcę myśleć że mógł być to jakiś inny, drastyczniejszy synonim jaki mieścił się w znaczeniu angielskiego słowa "razed" z jakiego tłumaczyłem niektóre materiały do tego posta.

Trochę przykro, że dziś odwiedzając Ulbrokę znajdujemy się tylko w przestrzeni, miejscu na świecie które historia wybrała na umiejscowienie bardzo ciekawych czasów w dziejach radiofonii, ponieważ sprzęt na którym historia została wyemitowana nie zachował się. Piękne widoki, przyjemna okolica, alejki wokół jeziora, śluza między stawami postarają się ten sentyment wynagrodzić.

 

-to odwrócony obraz:) w rzeczywistości maszt, a raczej jezioro wyglądało tak:

Kaczki:

 O, zobaczcie co zrobiły z masztem:

-a właściwie, jego odbiciem.

W drodze na przystanek powrotny mijałem pomnik rewolucji 1905 roku:

Linki i materiały do tematów poruszonych w poście:
po łotewsku o RCN: https://lv.wikipedia.org/wiki/Rigas_radio_stacija
O nadajniku w Lidzbarku: https://en.wikipedia.org/wiki/Transmitter_Heilsberg
http://www.radioscanner.ru/forum/topic33252.html
http://www.travelradio.lv/history/rtv_sov_latvia_1985/rtv_latvia.htm
super zdjęcia dawnych anten z bliska: http://eastern.breloehr.de/lv-ulbroka.htm
listy emisji, QSL za odbiór: www.schoechi.de/ex-lva.html