Kenwood KT6040 - tuner dla FM DX

zakresy: FM, MW
RDS - brak
fabryczne filtry IF - 2 wide (280kHz) /// 4 normal (2x280kHz, 2x150kHz) /// 6 narrow (6x 150kHz) /// [w sumie 8 filtrow]
krok strojenia na FM: 25kHz (reczne), 50 kHz (auto)
wskaznik dostrojenia: kreskowy (5 kresek max)
strojenie: pokretlo jog
wyswietlacz: digit (dla czestotliwosci / nazw stacji - wpisywane recznie)

Kenwood KT 6040 to tuner z poczatku lat 90tych, sporadycznie nadal mozna go znalezc na aukcjach internetowych albo innych zrodlach zakupu "z drugiej reki". Po uruchomieniu tunera odnioslem wrazenie, ze juz z fabrycznymi ustawieniami i parametrami jest to wyrozniajacy sie sprzet. Dokladniejszy krok strojenia (25 kHz) jest bardzo przydatny, zwlaszcza ze KT6040 ma ogromna zalete - selektywnosc. W porownaniu do wczesniej uzywanego przeze mnie Sonego ST-S390 ma tylko odrobine mniejsza czulosc, selektywnosc natomiast w pewnym stopniu rekompensuje roznice. Tak dobre parametry selektywnosci wynikaja z zastosowania az 8 filtrow czestotliwosci posredniej w trzech ustawieniach:

wide (szeroki), normal i narrow (waski). W Wide sa wlaczone tylko dwa filtry ceramiczne 280kHz w pozycjach CF1 i CF2 na plycie wewnatrz tunera KT-6040 (-bardzo bardzo bardzo szerokie!). Mozna w ten sposob uzyskac pefrekcyjne brzmienie na silnych stacjach lokalnych - taka szerokosc pasma IF pozwala na odstrajanie sie do 0,3 MH, np. na czestotliwosci 93,7 beda nadal slyszane silne strzepy loklanej stacji nadajacej na przykladowo 94.0, natomiast na 94.0 dopuszczony bedzie szerszy zakres dewiacji dla lepszego brzmienia. Na dobra sprawe, w bardzo wielu prostych tunerach selektywnosc jest lepsza, niz w KT6040 w ustawieniu wide, producentowi nie chodzilo przy projektowaniu tego presetu na selektywnosci, a na jak wierniejszej reprodukcji dzwieku stacji FM.

Drugie ustawienie to normal, w ktorym pracuja 3 filtry: CF1, CF3 i CF4 (280kHz i 2x 150kHz). Normal pozwala na idealne przepuszczenie calego multipleksu (+/- 75kHz, co daje zakres 140kHz). Trzecim ustawieniem jest narrow, w ktorym pracuje az 6 filtrow (CF3-CF8, wszystkie 150kHz), dajac selektywnosc okolo 150kHz. Filtry mozna wymienic na jeszcze wezsze, by otrzymac jeszcze lepsza selektywnosc.

Dodatkowa zaleta Kenwood'a KT 6040 jest odpornosc na silne sygnaly - kiedy we wszystkich innych tunerach (sprawdzone!) w obecnosci bardzo silnych nadajnikow na skali pojawialy sie produkty intermodulacji i przesterowania, KT6040 odbieral poprawnie, czyli bez "sztucznych" sygnalow i zaklocen. Dopiero po uruchomieniu 120-kilowatowych nadajnikow w pobliskim Raszynie (okolo 25km) pojawila sie koniecznosc wlaczania ANT ATT (redukcja sygnalu), jezeli antena odbiorcza byla skierowana na te stacje w polaryzacji pionowej, lub przy zastosowaniu przedwzmacniacza.

Bardziej przydatne dla zwyklego sluchacza niz dla DX-era jest opcja "Program" (ustawienie czasu, po jakim ma nastapic przelaczenie na inna czestotliwosc), "Active Reception" (automatyczne dobranie ustawienia IF i trybu stereo podczas strojenia) oraz "blend" (redukcja szumu podczas odbioru stereo - mozna wybrac jedno z 3 ustawien: mono, stereo, blend; blend jest zalaczane takze w samym trybie stereo przy sygnalach o niskim poziomie - 1 kreska skali). Tuner posiada wyrazisty wyswietlacz i wygodne pokretlo jog dla strojenia. Kanaly radiowe mozna zaprogramowac w 39 komorkach, z ktorych 9 dostepnych jest bezposrednio z przyciskow pod wyswietlaczem. Zapamietanym stacjom mozna nadac 4-znakowe nazwy, poniewaz sam nie ma funkcji RDS. To jego jedyna wada.

Modyfikacje tunera KT6040
Pierwsza zmiana, jaka powinnismy wprowadzic dla przyjemniejszego nasluchu jest rozblokowanie wyciszania. Kiedy obracamy pokretlem jog ustawiajac czestotliwosc, dzwiek jest wyciszany. Jest to tzw. mute. Dopiero kiedy przestajemy stoic i zatrzymamy sie na jakiejs czestotliwosci, audio jest uwalniane. Przecinajac zworke W27 w sekcji MPX na plycie tunera wylaczamy mute i zawsze bedzie slychac co znajduje sie na pasmie podczas strojenia - efekt jest wrecz taki jakbysmy stroili tuner analogowy.
Znalezione na: http://home.pi.be/~wijnherm/shack.html

Jezeli tuner bedziemy wikorzystywac tylko w celach DXoych, musimy byc przygotowani na to, ze po pewnym czasie eksploatacji zauwazymy nieprawidlowosci w funkcjonowaniu pokretla jog. Jesto to wada fabryczna wszystkich KT6040. Polega one na zatrzymaniu strojenia, pomimo obracania galka, albo nierownym "przeskanikanu" czestotliwosci. Strojenie mozna usprawnic przeczyszczajac kondensator odpowiednim plynem, na dluzsza mete moze okazac sie konieczne zdjecie galki strojenia z osi, by swoim obciazeniem nie powodowala odgniatania sie sondy na sciezce.

Niektorzy uzytkownicy tunerow, zwlaszcza DXerzy oczekuja wiekszej glosnosci dzwieku, niz ta ktora moze zaoferowac sam tuner. Chodzi tez o pominiecie wzmacniaczy. Podczas jednaj z moich wycieczek po plycie glownej KT6040 zauwazylem, ze bardzo glosny dzwiek wychodzi z elementow (.........potem znajde ;p .............) w sekcji (......). Fonie mozna wyprowadzic wlasnie stad, modyfikujac gniazdo chinch - odcinajac dotychczasowe zrodlo, przylutowujac polaczenia do (......). Najlepiej podlaczyc sluchawki z regulowana glosnoscia, z wskazanego miejsca wychodzi glosna fonia, dla niektorych moze az zbytnio. Mozna stad rowniez pobierac sygnal do obserwowania spektrum MPX (pilot stereo, widmo emisji RDS), filtry akustyczne wysokich czestotliwosci audio umieszczone sa w pozniejszym biegu, obcinaja dzwiek gdy nie dokonamy w/w obejscia.
(...) uzupełnię wkrótce, lub na wyraźne życzenie

Najwazniejsza modyfikacja fabrycznych parametrow Kenwooda KT-6040, ktora wprowadzaja nasluchowcy jest wymiana filtrow ceramicznych IF (Intermediate Frequency, czyli czestotliwosci posredniej). Decyduja one o tym, jaki wycinek pama jest dla tunera "widoczny". Standardowe filtry sa szerokie, co powoduje, ze np oprocz slabej stacji na danej czestotliwosci beda slyszane takze zaklocenia od stacje z sasiednich. Ta modyfikacja ma na celu zawezenie "pola widzenia", czyli wyostrzenie selektywnosci celem unikniecia sasiednich zaklocen. Fabryczne filtry KT6040 smialo pozwalaja na osiagniecie selektywnosci 150 - 200 kHz od silnych stacji, odpowiednie dobranie ich pozwala na osiagniecie 100kHz, a w przypadku slabszych stacji - nawet wiekszej.

Inne tunery maja jeden lub dwa filtry szerokie (180, lub czesciej 230kHz), za ktorymi w trybie waskim wlaczany jest dodatkowy 150kHz. W KT6040 w trybie narrow, dla nszej DXowej stysfakcji, pracuje az 6 filtrow 150kHz! Nas interesowac bedzie ich dalsza wymiana fabrycznych jeszcze na wezsze. Filtry ceramiczne FM najlepsze do DX maja szerokosci 110kHz, 80kHz (82kHz), 50kHz (53kHz). Sa one komponentami elektronicznymi trudno dostepnymi - w sprzedazy sa glownie bardziej popularne filtry szerokie. Jak zatem odroznic jedne od drugich? Filtry cenionej firmy Murata oznaczone sa literami, ktore mowia o ich parametrach:
220kHz: SFE10.7MS
150kHz: SFE10.7MJ
110kHz: SFE10.7MHY
80kHz: SFE10.7MTE
50kHz: SFE10.7MVE
Na filtrze bedzie nadrukowane oznaczenie skrotowe, np.: "10.7H". Jezeli mamy do czynienia z produktem Muraty, pod takim oznaczeniem bedzie znajdowac takze nadruk Cm (Niepelny okrag, w ktory wpisane jest male "m"). Jako pierwszy testowalem komplet filtrow 110kHz. Wszystkie osiem wymienilem na nowe 110-ki, w poszczegolnych trybach otrzymujac:
Wide: 2x110kHz
Normal: 4x110kHz
Narrow: 6x110kHz
Ciekawe ze po tej wymianie selektywnosc w "wide" niemal dorownywala ustawieniu "narrow" z fabrycznym zestawem. Mozna sie domyslic, ze w pozostalych dwoch trybach selektywnosc byla jeszcze bardziej wyostrzona. W narrow niektore stacje o bardzo muzykalnej modulacji mialy nieco gorsza jakosc dzwieku - szesc 110-tek daje koncowe pasmo okolo 100kHz, ktore nie miesci poprawnie calego MPX (szerokosc 140kHz) i dlatego chwilami pojawia sie "przesterowanie". Wielu dx-erow wolaloby na takiej modyfikacji poprzestac - daje ona bardzo dobra selektywnosc bez duzych strat na jakosci fonii. Filtry ceramiczne wezsze od 110kHz moga zwiekszyc selektywnosc, ale dzieje sie to kosztem drastycznie obnizonej jakosci audio. Dlatego, jezeli w okolicy nie mamy az tak silnych sygnalow, do ktoych "zawezenia" konieczne bylyby wezsze filtry, mozna smialo pozostac przy 110-kach, ktore zapewnia wystarczajace rezultaty.

Po dwoch miesiacach od wymiany na 110kHz otrzymalem filtry cermiczne 50kHz (wlasciwie 53kHz - wg informacji Murata). Pierwsze wrazenie po wymianie wszystkich osmiu na 50kHz bylo troche rozczarowujace - z powodu ogromnego przesterowania dzwieku wszystkie stacje staly sie saszumione i niezrozumiale. Szesc 50-tek (pracujacych w narrow) dawalo selektywosc okolo 40-45kHz, co stanowilo zaledwie 35% szerokosci multipleksu (140kHz). Postanowilem wrocic do 110-tek i tylko jeden koncowy pozostal 50kHz. Wymiana pierwszych dwoch filtrow Kenwood'a KT6040 (CF1 i CF2) na jakiekolwiek inne niz 110kHz jest bez sensu, poniewaz sa one wylaczone w narrow i nie wplywaja wtedy na selektywnosc, natomiast w wide zapewniaja dobra jakosc audio.

Na tym jednak modyfikacje sie nie skonczyly: Stopniowo wymienialem kolejne koncowe filtry ceramiczne na 53kHz. Poczatkowa byla konfiguracja 5x110 i jeden 50kHz, nastpnie 4x110 i 2x50, potem 3+3, 2+4, az w koncu powrocilem do 6x 50kHz, a wiec do konfiguracji, ktora tak bardzo zniechecila na poczatku. Stopniowa wymiana przyczynila sie do tego, ze oswoilem sie ze znieksztalceniami. Dotycza one zwlaszcza szeroko zmodulowanych stacji - jak np. rozglosnie czeskie, programy muzyczne z szeroka dewiacja - pasmo emisji stacji jest zbyt szerokie i momentami nie miesci sie w zakresie odbiorczym zmodyfikowanego tunera (dokladniej: w zmniejszona szerokosc pasma posredniej). Kazda czestotliwosc "zyje wlasnym zyciem" i zadne sasiednie kanaly 0,1MHz sie nie zaklocaja. Jedyny wyjatek w mojej okolicy stanowily sygnaly z Raszyna (25km, 120kW pol. V, 98.8 & 102.4 MHz) oraz Pruszkowa (34km 120kW pol. V 91.0 MHz) - niestety, nawet w tak ekstremalnej konfiguracji nie udalo sie otrzymac czystych czestotliwosci sasiednich o 0,1MHz. Czesto pojawialy sie silne stacje np. na 102,3 czy 90,9, ale tylko gdy nadchodzila propagacja, a antena byla ustawiona w polaryzacji poziomej (silne sygnaly z Raszyna i Pruszkowa nadawane sa pionowo), choc ich odbior byl oczywiscie znieksztalcony.

Ceramika 53kHz jest wiec bardzo dobrym uzupelnieniem filtrow nieco szerszych (doskonale pasuja wstawione za 110kHz - ZAWSZE USTAWIAMY KASKADOWO - MALEJACYMI POJEMNOSCIAMI), dlatego ostateczny zestaw w moim Kenwoodzie KT-6040 to 2X 110kHz (CF1-2) + 6x 53kHz (CF3-8). Odpowiada to nastepujacemu wykorzystaniu w presetach:
Wide: 2x 110kHz
Normal: 1x110kHz + 2x50kHz
Narrow: 6x50kHz

Nie mialem niestety mozliwosci wyprobowania 82kHz - zdaje sie, ze te filtry sa juz niemal niedostepne w Europie, wielu dxerow na zachodzie Starego Kontynenetu zdazylo sie w nie wyposazyc. Teoretycznie - jezeli ma cechy posrednie miedzy filtrami ceramicznymi 110 a 50 kHz, to dla Kenwood KT 6040 najlepszy zestaw z zastosowaniem 80-tek moglby wygladac:
2x110kHz + 6x 80kHz (propozycja Todda Emslie'a), lub
2x110kHz + 5x 80kHz + 1x50kHz (ewentualnie 2x110kHz + 4x 80kHz + 2x50kHz - choc tu znieksztalcenia moglyby byc juz znaczne).

Filtry pracuja poprawnie w srodowisku o impedancji 330 Ohm. Jezeli wymieniamy fabryczne filtry ceramiczne na wezsze, moze okazac sie konieczne dopasowanie impedancji. W KT6040 mozna ja wyregulowac pokretlami VR1 i VR2 umieszczonymi obok filtrow w sekcji IF. Pierwsze ustawiamy do polowy pelnego obrotu, drugie rozkrecamy do konca zgodnie z ruchem wskazowek zegara. Ta porada pochodzi ze strony: http://home.iprimus.com.au/toddemslie/kt-6040-alignment.html W dwoch sztukach tunera Kenwood KT6040 z ktorych korzystalem regulacja przynosila oczekiwane rezultaty, choc zapewne indywidualnie mozna spotkac sie z odstepstawmi od reguly. Najlepiej wykonac to doswiadczalnie samemu - niedpoasowanie bedzie skutkowalo zwiekszeniem szumu, spadkiem odczytu sygnalu na wyswietlaczu lub obnizona selektywnoscia.


Sztuczki z filtrami
Czasami - zwlaszcza podczas propagacji, zdarza sie ze na jednej czestotliwosci zaklocaja sie dwie stacje. Jezeli nadaja z rozna dewiacja (szerokoscia modulacji), dzieki waskim filtrom bedzie mozna je latwo rozdzielic. W ustawieniu z filtrami szerokimi, na pierwszym planie bedzie slyszana stacja z szersza modulacja (=wieksza dewiacja), lecz kiedy do toru zostana wlaczone wezsze filtry, bedzie mozna wyrazniej uslyszec stacje o cichszej modulacji. Ten trik dobrze wychodzil na samych filtrach 50kHz, dajacych wezsze pasmo czestotliwosci posredniej. Modulacja glosnej stacji "nie miescila sie" wtedy w szerokosc filtrow, miescila sie za to modulacja drugiej stacji na danej czestotliwosci o mniejszej dewiacji. Jezeli mamy sytuacje, w ktorej sygnal stacji lokalnej, najlepiej o malej dewiacji, przykrywa sygnal innej, nieco slabszej - np. o nieco wiekszej dewiacji, wystarczy odstroic sie o 25 lub 50 kHz (dostepne obydwa rastry w KT6040), by dzwiek silnej stacji lokalnej ulegl znieksztalceniu. Wtedy mniejsze znieksztalcenia bedzie miec stacja "z tla" - czyli w efekcie bedzie wyrazniejsza. Przyklad z mojej okolicy: 106,2 Radio Warszawa (silniejszy sygnal, mala dewiacja) i Radio Rekord (slabsza, wieksza dewiacja).

Insertion loss - fakty i mity
Filtry owszem moga miec tlumienie przelotowe, lecz ich zaleta jest tez fakt, ze umozliwiaja prace na wezszym wycinku pasma. Koncowy efekt jest taki, ze zysk spowodowany zwiekszeniem selektywnosci ma przewage nad tlumieniem przelotowym i w efekcie tuner jest bardziej czuly. Poprzez dobranie odpowiednich filtrow czulosc KT6040 moze sie zwiekszyc do 0,2 lub nawet 0,1 mikrovolta (uV din.) - fabrycznie jest to 0,4-0,3 mikrovolta. Widac to przy przelaczniu trybu IF kolejno z wide przez normal do narrow - poziom sygnalu odczytywany w postaci supka prostokatow przy prawidlowo zestrojonych i skonfigurowanych filtrach wzrasta o 2-3 segmenty.