Sporadic-E 2019

 
W porównaniu do ubiegłych lat, sezon Es-2019 był dla mnie bardzo urodzajny. Na początku i pod koniec sezonu, otwarcia na zagranicę zdarzały się niemal za każdym razem, kiedy tylko miałem dzień wolny i sprawdzałem pasmo. 
Nadeszła wreszcie jesień,  w którym "ryzyko" pojawienia się propagacji jonosferycznej zmalało i można bezpiecznie podsumować tegoroczny sezon letniej propagacji jonosferycznej w paśmie UKF FM.
Spoiler alert: zimą też trzeba mieć się na baczności...


16 maja 2019
Kwadrans po 16 odebrałem swój pierwszy sygnał w tegorocznym sezonie sporadycznej propagacji jonosferycznej w paśmie VHF-FM. Był nim koraniczny śpiew na 89,6 MHz. Odbiorowi "arabskiego wycia" zawsze towarzyszą domysły, że mogło by to być coś z odleglejszych krajów arabskich.
Dobry kandydat na 2Es z Arabii Saudyjskiej na tej częstotliwości znajduje się na azymucie z odbieranym chwilę po nim obszarem w Turcji. Aczkolwiek równie dobrze mógł to być sygnał z pojedynczego odbicia 
(Diyanet Kuran Radyo - znana mi już stacja turecka, specjalizująca się w naukach koranu w oryginale).

Odległości 1850 km (Kayseri) - 1620 km (Ankara) - 1430 km (Zonguldak)
89,6 - arab, śpiew koranistyczny
88,6 - muzyka z stylu karadeniz, prawdopodobnie R. Harman, Ankara
90,0 - TRT Meteorolojinin Radyosu (z RDS), Kayseri
90,0 - TRT Radyo 1, Nigde
88,8 - prawdopodobne TRT1 z Zonguldak na północnym wybrzeżu - już pod koniec otwarcia o 16:35

23 maja 2019
Turcja pojawiła się ponownie dzisiaj w godz 17-18, jednak sygnałów było niezbyt wiele i tylko w przebłyskach. Kilka stacji z jej stolicy:
88,0 - TRT FM
92,7 - Radyo Ses - Ankara wypierała Wyszków
93,8 - Virgin Radio
94,2 - Radyo Beyaz
94,4 - Ankara Polis Radyosu
i spoza niej:
88,0 -  TRT Radyo1, Trabzon
88,8 - "FM 23", Elazig - lokalizacja na wschodzie Turcji
(//Płock, tnx za ID, Konrad!)
90,0 - TRT Turku, Ilgaz między Ankara a Samsun
90,3 - Super FM, Trabzon (//Płock, tnx Konrad!)
93,7 - TRT Nagme, Kirikkale - nieco na wschód od Ankary
95,0 - TRT FM, Trabzon
95,6 - TRT FM - a nadajnik gdzie? -Nigde. Tzn. to nazwa lokalizacji.



28 maja 2019
Po 13:10 na krótko powyżej 87 MHz urosła MUF otwarcia na wschód i przez około minutę słyszałem:
87,5 - z piosenką w języku tatarskim!   (Tatar Radiosy, Naberezhne Chelny, 2070km)

Później, o 18:40 pojawiły się trwalsze sygnały i to równocześnie z nawet dwóch blisko rozmieszczonych obłoków SpE. Z jednego z nich odbierałem stacje z francuskiej Bretonii:
89,4 - France Musique, Brest/Roc Tredudon, RDS: _MUSIQUE i 97,8 - France Culture
87,7 - France Inter, słabo, w szumie wychwyciłem ID - 3 lok. małej mocy (0,2kW) w Bretonii!
90,0 - gadane francuskie, prawdopodobnie również RTL z Bretonii
91,2 - RMN, lokalna stacja z Bretonii (miejscowość Rostronen)

O wiele trwalszy był drugi obłok Es, na południowy zachód, z którego odbierałem początkowo włoskie:
87,7 - RDS, Santu Lussurgiu, Sardynia
Z czasem przedłużył się on na północną Algierię (odległości między 2075 a 2235 km):
87,6 - Alger Chaine 3 z pięknym ID i prezentacją tematyki kanału, tx: Kef - nagranie poniżej
88,1 - R. Batna, Biskra
90,4 - R. Setif z RDS, tx: Setif
90,7 - Alger Chaine1, tx: Kef
91,2 - Biskra FM (RDS: R. BISKRA oraz ID z hasłem "Ramadan w Biskra FM"), tx: Biskra
93,5 - Alger Chaine1 (ID: Ramadan Kerin .. Al Oula, przed wiadomościami: Assadissa), , tx: Setif
93,9 - R.Constantine, arab wycie, tx: Kef
94,4 - Alger Chaine1, tx: Biskra
97,2 - Alger2 (Tidznouf), tx: Kef
101,2 - Alger2 (Tidznouf), tx: Biskra
Włochy ponownie: 95,0 - gadane o Alto Adige w reklamach, odbiór z tego regionu byłyby mega ciekawy!

Na sam koniec, gdy wszystkie inne bliższe sygnały już zgasły, wpadł odbiór
93,7 - w języku katalońskim (IB3 Radio, Ibiza),
a po nim - mój rekord odległości Es w tym sezonie (jak się okazało):
89,6 - Alger Chaine2 ("Tidznouf/Disnouf?") - voc ID! Tessala @2550km



30 maja 2019
Zaczęło się około 11:20 krótkimi odbiorami z Włoch i Grecji, następnie Turcji. Po 12:10 Es zatrzymał się na dłużej na Cypr! Najmocniej odbierałem z niego oczywiście duże moce z centrum nadawczego Mt.Olympos, ale pojawiały się i mniejsze nadajniki:
89,4 - R. Proto, jeden z 3 nadajników: Paphos, Vavatsina, Lemesos
93,7 - grc. korespondentka przez telefon: "gia Deutsche Welle"
94,8 - RIK Trito, Olympos
95,0 - Sport FM z echem 2tx! - Lemesson i Oroklini
95,7 - "tis kyprou" - Super FM z jednego z dwóch nadajników: Paphos i Vavatsina
97,2 - RIK Proto, Olympos - o 13:00 nagrałem ładne ID!
98,4 - Kanali7 z greckim rockiem //web, Vavatsina
99,3 - Proto, Olympos
101,1 - grc muz, R.Diesi, Olympos
104,6 - Mix FM, Paralimni - MUF, tuż przed godz 13.
Rodos: 88,0 - R.Ena, Rodos - chwilę była też ta wyspa:)
99,3 - arab śpiew równocześnie gdy na paśmie był sam Cypr, chyba religijny chóralny, Egipt?
89,4 // 89,5 - arab śpiew, koran

O 13:30 na chwilę z przeciwnego kierunku weszła Francja z Massif Central:
89,3 - France Culture, Le Puy-en-Velay 1495km
90,4 - INTER z RDS, Clermont-Ferrand, 1500km

Z południowego wschodu wciąż niosło w tym czasie wiele stacji z Turcji, a ciekawszymi były:
99,5 - Radyo Fenomen - 4 nadajniki możliwe: Antalya, Ankara, Izmir, Bodrum?
93,6 - Radyo Metronom, Akhisar - to odbierałem już na sam koniec otwarcia, ok. 14:25



12 czerwca 2019
W całym czerwcu poczyniłem tylko jedną, krótką obserwację - 12.06. rano, o 9:30:
89,5 - RTL102,5, Enna, Sicilia

Przyczyną braku nasłuchów w czerwcu był m.in. tygodniowy wyjazd do Paryża - raport z niego na pewno kiedyś umieszczę na Xploradio (po uporaniu się z wcześniejszymi radiowymi ekspedycjami). W każdym razie, podczas pobytu pod wieżą Eiffla oswoiłem się z wieloma dźwiękami z francuskiego eteru, co pomogło w błyskawicznej identyfikacji kolejnego odebranego Es'a:



3 lipca 2019
Tuż po 16:25:
87,6 - Skyrock, z charakterystycznym jinglem między reklamami - odbierany jednocześnie z 2tx na przedgórzu Pirenejów - Castres i Castelnaudary na wschód od Tuluzy.
90,3 - lokalna stacja z informacjami o imprezach w mieście, podpowiedzi nie dają wyników = unid

Z sympatii do niego, zawsze zwracam uwagę na pojawienie się języka katalońskiego w eterze. Tym razem opłaciło się posłuchać go uważniej i poszukać, o czym mowa, ponieważ zwykła reklama jakiegoś "Baru Pontones" przy ulicy "carrer de la plana" w miejscowości "Santa Coloma" zidentyfikowała mi super odbiór! - ANDORA!
94,2 - R. Nacional d'Andorra! - 1815 km

Uwielbiam takie spotkania w eterze! Gdybym kiedyś trafił do Andory, na pewno wybiorę się na piwo do tego właśnie baru. Jak już sprawdziłem, anteny państwowego radia Andory, na szczycie Pic d'Carroi, muszą być widoczne spod lokalu:) To dopiero mój trzeci odbiór z małego kraju, ukrytego w Pirenejach. Oto nagranie:


Oprócz Pirenejów, w eterze było też słychać nadajniki tuż zza Alp!
87,9 - France Bleu, Valence (Drome Ardeche), na płd od Lyonu - 1435km
88,8 (Lyon, 160kW) // 94,2 (Ancy, 0,2kW!!) - France Culture
90,1 France Inter & 93,7 France Musique - Mende
90,4 - France Inter, Clermont-Ferrand (już drugi raz w tym roku...)

I jedna zza Pirenejów:
87,6 - Catalunya Informacio

Dzięki moim logom i logom pozostałych DXerów w Europie odbierających swoje "Es-y" w tym samym czasie bardzo ładnie udało się określić pozycję obłoku - nad południową Bawarią, oczywiście ok. 100km wysoko nad nią:

 - Zauważyłem też, że w tym sezonie jakiś DXer był też na Bornholmie:)



4 lipca 2019
Wieczorem po 19 na tychże mapach tworzonych przez logi nasłuchowców w Europie (dxmaps.org) zauważyłem potencjalną szansę złapania Szkocji via Es. Włączyłem więc tuner i rzeczywiście, po chwili cierpliwości na 89,4 pojawił się zagraniczny sygnał, który niemal od razu podrósł na o=4 i było to BBC R2. Pojawiło się też na 89,3; 89,7; 90,0; 90,2),
Na kilku pokazała się też Irlandia: 89,3 - RTE 1 i 91,5 2FM z Castlebar na zachodnim wybrzeżu (3kW, 2045km); również 90,4 - 2FM, Truskmore, z RDS.

10 lipca 2019
Krótki Es z Rosją na górnym UKF (18:10-18:25):
88,1 - NRJ, Borisoglebsk k. Woroneża 1435km
91,3 - Nashe Radio, Tambov, 1370km
91,7 (z 91,75) - fonia TV - ostatnie rosyjskie nadajniki tv analogowej (od początku czerwca nadają tylko stacje lokalne, federalne na większości obszaru zakończyły emisję)



29 lipca 2019
Od ok 10 rano nasłuchiwałem Esów w paśmie OIRT na północ Rosji. Dla urozmaicenia, gdy w tym zakresie zostały już niemal wyłącznie nadajniki Radia Rossii, otwarcie przypadło na czas okienek programów regionalnych i obwodowych na antenie RR. Złapane nadajniki pochodziły głownie z obwodu archangielskiego, tzn. Archangielskiej oblasti (region Pomorye = Pomorze) i Wołogdy.
65,75 - fonia programu TV,
RR Pomorye: 66,38 (Urdoma), 67,31 (Nyandoma), 69,23 (Plesetsk), 69,44 (Kotlas)
RR Vologda: 66,77 (Sludno), 66,86 (Vytegra), 69,08 (Verkhovazhye), 69,65 (Lipin Bor)
67,70 - Mayak
70,34 - RR Murmansk, Kirovsk
Około 11 koniec.


Później tego samego dnia obłok Es nadal był aktywny nad Europą, ale Polska nie mogła się nim pobawić, ponieważ... wisiał on nad naszym krajem:

1 sierpnia 2019
Tuż po 11 na krótko pojawiły się Włochy i Tunezja:
88,0 - Radio Marte, tx: Sant Antonio na północy regionu Kampania
89,2 - RTT Radio Gafsa, Tozeur - 1kW @ 2265 km
94,3 - RTT Nationale, Zaghouan
I jak widać, byłem z tymi logami sam na mapie:

Perseidy 2019
Meteor scatter nie jest rodzajem propagacji, której poświęcam wiele uwagi. W tym roku postanowiłem jednak nieco przysiąść do nasłuchu odbić od meteorów z roju Perseidów, gdyż znalazł się ku temu niezły powód.
Opracowywałem wtedy artykuł o centrum nadawczym RTV, jakie odwiedziłem będąc we flamandzkim Schoten (niedaleko Antwerpii, w Belgii), a z którego nigdy wcześniej w Polsce nie odbierałem żadnych DXów. Pomyślałem, że zbliżający się szczyt Perseidów byłby świetną okazją, by usłyszeć jego sygnały z dużej odległości. A dokładniej, w dystansie ok. 1150km, czyli optymalnym dla MS!
Spośród puli częstotliwości, na których pracuje owo centrum nadawcze, na najkorzystniejszą wyglądało 94,2 z Radio1 (VRT). Istotne, że w Belgii wykorzystuje się wyłącznie polaryzację pionową - taką, w jakiej od ponad roku trzymam swoją antenę.
Próby przeprowadzone w dwa poprzedzające wieczory dały dosyć słabe rezultaty - "strzały" z kosmosu były niesamowicie rzadkie i tylko raz, czy dwa dały odbiór celu - sygnału ze Schoten. Uznałem, że powinno być o wiele lepiej, gdy nadejdzie szczyt aktywności roju Perseidów.

Perseidy 2018 - aż 3 ślady z jednego meteoru! (dwa bardzo blisko siebie)
po lewo gwiazdozbiór Lutni, przy którym widać, jak krótkie były to ślady

Wtedy natomiast, czyli 13 sierpnia rano, okazało się, że 94,2 ze względu na mocniejszy sygnał R.Maryja z Radomia przestało być użyteczne. Do nasłuchu najlepsza jest jak najczystsza częstotliwość. Nie rezygnując z Belgii, postanowiłem przenieść monitoring na 93,7 MHz, gdzie nadaje Radio 2 z Sint Pieters-Leeuw w okolicy Brukseli (tam też byłem, a nadajnik tak właściwie odbierałem tylko raz, poprzez Es. Nie licząc, oczywiście samego pobytu w BEL).
Pomijając fakt, że częściej od flamandzkiego nadajnika wskakiwało dalsze BBC R4 i jakiś house (m2o?), Perseidy okazały się niesamowicie rozczarowujące. Zjawisko nie wykazywało większego zagęszczenia, niż podczas dowolnego innego poranka, poza aktywnością rojów. W ubiegłym roku obserwowałem Perseidy wizualnie i też byłem zawiedziony znikomą liczbą "spadających gwiazd" - tyle co typowej, bezchmurnej nocy. Dochodzę do smutnego wniosku, że "Łzy św. Wawrzyńca" prawie przestały płynąć, tudzież są na wymarciu. Przede wszystkim jednak - przereklamowane.



15 sierpnia 2019
Może od razu kompilacja nagrań z tego dnia (5minut):

Od około samego południa mieliśmy niesamowicie długie i stabilne otwarcie na Rosję - na górnym paśmie. Tak ciekawe, że nie sprawdzałem nawet OIRT-u.
Pierwsza złapana stacja, 91,2 Shanson nie wykazywała wahań i zanim zrozumiałem że to Es-y, zacząłem się zastanawiać, czy to nie nowa emisja np. z Białorusi lub Kaliningradu... Po chwili pojawiła się reszta dalekich gości.

Lista odebranych sygnałów:
91,2 - R.Shanson, Kirov (na płn-wch. od Moskwy, 1930km DX)
90,8 - R. Mayak, Syktyvkar - Republika Komi! Daleko na północny wschód od Moskwy, ode mnie 2060km
100,2 - R. Koygorodok //web! - Republika Komi, 0,1kW @2045km i o=5!!

Vologda i oblast', na północ od Moskwy, 1418km DX - z tego miasta zrobiłem niemal lokalny "bandscan" łapiąc całe mnóstwo tamtejszych stacji:

91,75 - Rossiya1 (tv audio)
96,4 - Love Radio
98,0 - R.Rossii
99,2 - Komsomolskaya Pravda
99,6 - Retro FM
100,2 - Evropa Plus
101,4 - Dacha
101,9 - Detskoye
102,7 - Shanson
103,2 - DFM
104,2 - R. Transmit, Sludno niedal. Cherepovca
105,3 - Silver Rain (yeah!)
105,8 - Record, Sheksna między Vologdą i Cherepovcem
107,0 - Hit FM, Kotlas, Archangielska Oblast.
107,8 - Dacha, Verkhnee Yakutino, sam wschód oblasti, 1800km

O 13 uaktywnił się też drugi Es, nad Ukrainą, dający odbiór z południa Rosji oraz shortskipy z samej Ukrainy. Północny Es zgasł.


Ukraina:
87.5 - UR1, Dnipro - sskip 1055km
87,6 - Armiya FM, - stacja dla żołnierzy na froncie - prosto z frontu: 
- Volnovakha, Doniecka obl.!
88,0 - unid
88,1 - NRJ, Dnipro
88,5 - Relax FM, Dnipro
88,7 - UR1, Volnovakha, Doniecka obl.
89,5 - Armiya FM, Mariupol, 1266km
90,1 - R.Melodia, Dnipro
91,4 - Hromadske Radio, Hirnik, Doniecka obl., później jakieś ludowe a'la tureckie przygrywki... - NV?

południe RU:
87,5 - Dorozhnoe Radio, Yeysk
87,5 - Russkoje Radio, Bela Kalitva, na północ od Rostova na Donu
87,9 - Nashe Radio, Astrachań
88,0 - tent. Love "privet eto 'Elka"
88,1 - prawdop. Russkoye Radio, okol. Krasnodaru
88,2 - Detskoye, Rostov n Donu
88,3 - DFM, Bela Kalitva lub Yeysk
88,3 - Dacha, Krasnodar
89,4 - Radio7, Rostov
89,6 - Evropa Plus, niedaleko na południe od Rostva
90,2 - Vesti FM, Rostov
91,2 - Yumor FM , Rostov
91,3 - Evropa Plus, Yeysk nad M.Azowskim
93,1 - Novoe Radio, Korotkin/Kavkazskaya - wsch Krasnodarskiej obl.
93,7 - Russskij Hit, unid loc.

środkowa Rosja krótko:
95,6 - Retro FM, Penza
88,0 - Russkoye Radio, Samara/Tolyatti
87,5 - Evropa Plus, Liski k. Woronieża - ta stacja akurat trzymała się do końca otwarcia
87,5 - Monte Carlo, Saratov - czwarta stacja z Rosji dziś na tej fx.!
87,9 - NRJ, Saratov

Jeszcze podczas nasłuchów, wpadł meteor na 87,5 z ID! Radio Subasio z przeciwnego kierunku.
Propagacja ze wschodu zaniknęła około 15-ej.
W moich obserwacjach Es-2019 było to najobfitsze otwarcie w sezonie. Pół serio - może pomógł temu niedawny atomowy wybuch na północy Rosji? W każdym razie, dobrze że otwarcie wypadło na ciekawy kierunek i przede wszystkim - w wolny dzień, co nie zawsze się zgrywa.


Zgrało się także w dwie kolejne okazje, gdy brałem się już za podsumowanie...

23 sierpnia 2019
Aktywność propagacji jonosferycznej odkryłem tuż po 15, kiedy właściwie musiałem wyjść z domu. Złapałem i zidentyfikowałem 2 stacje:
87,6 - RDS,  Catanzaro, Calabria 1495 km
88,0 - R.Margherita, Crotone, Calabria 1470 km
Kiedy wróciłem, nieco ponad godzinę później, na krótko złapałem jeszcze tylko jedną stację z RDS:
89,4 - KISSKISS Omignano na wyb. Cilento, południowa Kampania 1390km, lub loc low power w Kalabrii


28 sierpnia 2019

Tuż po 12 złapałem sygnał z Grecji:
88,0 - R.Melody, Sitia-Chamezi, Kreta 1905 km
Nieoczekiwanie, chwilę później rozkręcił się inny kierunek - UK & IRL! W przebłyskach pojawiło się wiele lokalizacji dużej mocy z UK (m.in. Rosemarkie, Sandale, Black Hill, Forfar) oraz Irlandia: 90,0 - RTE R1 (Mullaghanish), 89,6 - RTE R1 (Mount Leinster).
Na koniec tego otwarcia (12:50), z Sycylii odezwało się 89,2 - Radio24 (Vittoria).
Po 14:20 chwilę arab na 88,0 - pewnie Tunezja
Poniżej mapka z wczesnego popołudnia tego dnia. Dobre warunki dla 2Es nad kontynentem - i to w końcówce sezonu - w Finlandii złapano hiszpańską Sewillę!

...i to tyle letnich Esów w 2019 roku!



Na koniec swoich podsumowań corocznych Esów polecam też najciekawsze łowy pozostałych FM-DXerów w naszym rejonie świata.

Pod koniec maja ukraiński kolega, MrEvgeniy (Dnipro) odebrał algierskie radio via 2Es (3347km) - i to z RDS! https://www.youtube.com/watch?v=Xq8heEUy-FE

Ogromne 4000km to odległość, jaką do włoskiego nadajnika udało się uzyskać Ivanowi Abilevowi, rosyjskiemu DXerowi rezydującemu z pobliżu uralskiej granicy z Kazachstanem:
https://www.youtube.com/watch?v=IUiJ9ludPbY

W obu powyższych lokalizacjach, dalekim DXom z podwójnego odbicia sprzyja brak lokalnych i pół-lokalnych sygnałów - szczególnie u Ivana, który na swoim kazachskim stepie wielokrotnie łapał Indie, Pakistan, Afganistan, Półwysep Arabski, a w tym roku nawet... Polskę, Czechy i Niemcy!
2800-2900 km to dotychczas największa odnotowana odległość, w jakiej usłyszano nasze nadajniki UKF FM - 2Es z 6.07.2019:
- 93,8 PR2 Koszalin: https://www.youtube.com/watch?v=8DdETI6mXpk
- 91,1 R.Gdańsk Lębork: https://www.youtube.com/watch?v=h4fqjMzlDMc
- 91,7 PR3 Częstochowa: https://www.youtube.com/watch?v=L6Z5XL69z28
- 92,9 Zet Gryfice: https://www.youtube.com/watch?v=_v1XyhfFWnc



Zimowe otwarcie!

Teoria Sporadic E mówi o drugim, lecz zdecydowanie skromniejszym "maksimum" wypadającym z okolicy przesilenia zimowego, związanym z maksimum letnim na drugiej półkuli w tym samym czasie.
Nasłuchuje Es'ów już blisko dwie dekady, a dopiero w tym roku miałem możliwość ich nasłuchu zimą (nie liczę kilku otwarć o pochodzeniu zorzowym, AuEs)...
Dni między Gwiazdką a Nowym Rokiem, były dla wielu nasłuchowców czasem wolnym, dlatego dobre wieści rozprzestrzeniły się bardzo szybko - o otwarciu dowiedziałem się z naszego radiowego forum RadioPolska - dzięki! Dołączyłem do nasłuchu około 17:50, na - jak się okazało - ostatnie minuty "Esów", które zgasły u mnie około pełnej godziny.
Z bardzo zmiennym sygnałem, ale w szczytach wysokim ( || ) złapałem:
88,8 - RTE R1 - Maghera, Irlandia, 2017km
88,8 - BBC R2 - Belmont, UK, 1445km - podmieniło sygnał z Irlandii
89,3 - BBC R2 - Holme Moss, UK, 1557km
91,3 - 2FM, Kippure, na płd od Dublina, 1856km
Ostatnie logi, już z coraz niższą MUF, zostały zarejestrowane ok. 18:20-30

Poniżej Es FM DX traffic nad Europą - grafika z: dxmaps.com (28.12.2019 g.18:03):