Bornholm - obiekty radiowe

Tak mała wyspa i aż tyle miejsc! Ciekawe konstrukcje, fotogeniczne widoki i... małe moce. Bornholm zaskakuje urozmaiceniem, jeśli chodzi o obiekty nadawcze. Miały na to wpływ perypetie związane z z zasięgiem dwóch stacji radiowych: największej komercyjnej w kraju i małej rozgłośni chrześcijańskiej na wyspie (cóż za kontrast!). 
Przemienniki małej mocy radia Nova i BKN znajdują się w najbardziej skrajnych zakątkach Bornholmu, a w trakcie ich poszukiwań, natknąłem się na kolejne miejsca i instalacje radiowe.





Nexo - wieża przy Ibskervej (dwie wieże!)
Ponieważ właśnie tu dopływają promy, katamarany i statki z Kołobrzegu, dla wielu Polaków Nexo będzie pierwszym punktem styczności z wyspą. Radiowe zwiedzanie Bornholmu można rozpocząć już w tym miejscu.
Dla mieszkańców drugiego, co do wielkości, miasta wyspy postawiono dwie stacje retransmisyjne, które można spotkać na wzgórzach na północ od Nexo. Gdy dotarłem na Bornholm, wiedziałem tylko o jednej z nich. Byłem tak podekscytowany moimi pierwszymi chwilami na wyspie, że zacząłem fotografować pierwszą napotkaną wieżę. Znajdowała się ona blisko miejsca, które zaznaczyłem na mapie (z wieżą, której się spodziewałem), ale robiąc jej zdjęcia nabierałem wątpliwości, czy aby na pewno o nią chodzi.
Wyglądała na typowy, komórkowy BTS, na szczycie której były... panele UHF i jakby dipol, ale raczej dla innego pasma, niż UKF. Hmmm...?
Gdy kilometr dalej spotkałem tę właściwą wieżę z antenami UKF FM, którą miałem spotkać po drodze, usunąłem większość zdjęć pierwszej, "przypadkowej". Całe szczęście, że coś jednak z nich zostało, ponieważ okazało się, że to przemiennik DVB-T i DAB dla Nexo.

I tak w zasadzie było z resztą Bornholmu - na część obiektów byłem przygotowany, pozostałe były niespodziewanymi spotkaniami z miejscami - o sporym znaczeniu dla broadcastingu.

widok z morza:

Dipol na szczycie zapewne służy do emisji DAB+ w paśmie VHF-3 (kanały 11C i 12C) - moc 200W jako uzupełnienie dla centralnego nadajnika DAB na Bornholmie w Kongensmark.
Dwa piętra paneli UHF replikują sygnał DVB-T dla widzów w Nexo na tych samych kanałach, co główny przekaźnik w Kongensmark - tu mała moc, jak przystało na doświetlenie i polaryzacja pionowa.

Na dany moment faktycznie nie ma stąd emisji UKF FM, jednak dla obiektu planowana jest częstotliwość 89,6MHz. Za czasów telewizji analogowej (w Danii do roku 2009) w Nexo nadawano publiczny kanał DR2 małej mocy na k.53v z 0,095kW. Ciekawe, czy to właśnie z tej lokalizacji, czy kolejnej spotkanej wieży?

...Czyli tej, którą zaznaczyłem na mapie przed wyjazdem. W przeciwieństwie do pierwszej, nie jest wieżą GSM, na której goszczą anteny radiowe, a w pełni samodzielnym obiektem emisyjnym. Korzystają z niego dwaj nadawcy:
- największa stacja komercyjna Danii R.Nova (104,6 MHz, pol. V, 0,02kW)
- i chyba najmniejszy duński nadawca i jednocześnie jedyna samodzielna stacja lokalna na Bornholmie: Bornholms Kristne Narradio (BKN, 98,6 MHz, pol. V, moc 0,16kW)

Instalacja stoi tuż przy ulicy, obok zakładu przetwórstwa rolniczego, na charakterystycznym nasypie - podziemnym magazynie? Mam całą masę jej zdjęć, jako że podczas różnych wycieczek, mijałem ją kilkukrotnie:

Po raz pierwszy spotkałem tu anteny nadawcze UKF w formie "poskręcanego", jakby niepełnowymiarowego dipola - na tej wieży widoczny jest zespół takich czterech, zsynfazowanych elementów. Wyglądają, jakby przed zbiegnięciem się, dwa ramiona dipola obrócono naprzeciw siebie symetrycznie o 180st., uzyskując niejako jeden "zwój cewki". Dodatkowo końcówki tego niezwykłego "dipola" mają mniejszą średnicę, ale to szczegół. Czyżby konstrukcja dla polaryzacji kołowej/eliptycznej?

Anteny te nadają sygnał BKN, ponieważ spotkałem takie same dipole we wszystkich innych lokalizacjach, z których korzysta mała bornholmska rozgłośnia. Sygnał dla Nexo jest retransmitowany z innych nadajników - odbierany z nich anteną 3-el widoczną na samym dole (wycelowaną w kierunku Ronne 104,4 lub Aakirkeby 93,1). Czy służy to tego też 5-el logarytmiczna antena nieco wyżej (byłby kier. na Osterlars - 92,8)? Pojedynczy gruby dipol należy zapewne do komercyjnej R.Nova.

Przemiana częstotliwości i przygotowanie do emisji następuje w skrzynce z nadajnikiem, która nie jest bardziej zabezpieczona, niż widać na zdjęciu! Na Bornholmie mogłem zapoznać się z transmitterami z naprawdę bardzo bliska! Wszystko zawdzięczamy duńskiej solidarności społecznej, jeszcze bardziej wyrafinowanej na tej wyspie na peryferiach.

Sygnał ma bardzo ładne odejście w kierunku Nexo (i Polski) - oto widok z okolic wieży:

 
Kolejny nadajnik BKN znajduje się w miejscowości Osterlars. Już nie tak malowniczo umieszczony, jak w Nexo, bo na wysokim, bezokiennym budynku (elewator?).

Anteny BKN, tu retransmitujące sygnał stacji na 92,8MHz (moc 0,16kW), potrafimy już rozpoznać - dlatego pojawia się kolejna zagadkowa konstrukcja: dwupiętrowy "kwiatek", ew. "liście koniczyny"

Współrzędne białego budynku z antenami BKN są źle podane w dostępnych materiałach. Choć raczej nie przeoczymy go, dla formalności wyjaśnię, że znajduje się on po lewo jadąc ze Svaneke, po prawo jadąc z Ronne - po tej samej stronie, co szkoła i kościół baptystów. 

Podjeżdżając z od strony Vinkelvej, na dachu ujawniła się też antena 5-el w pol. H skierowana na Aarsballe, Aakirkeby, ew. Ronne? Czy to antena odbiorcza UKF?

Osterlars to także jedna z czterech bornholmskich miejscowości, w których wybudowano słynne kościoły rotundowe. W drodze do świątyni zauważyłem tę dziwną konstrukcję - jakby miks wiatraka i... anteny krótkofalowej(?). W każdym razie, ustawione jest toto na Szwecję:

Z Osterlars można również wybrać się w kierunku północnego wybrzeża do uroczego Gudhjem. W miejscowości mieści się siedziba BKN, muszą więc być i jego anteny (brak na liście częstotliwości). Są tam również zainstalowane przemienniki DVB-T.
Ponieważ był to mój drugi dzień na Bornholmie, postanowiłem obrać przeciwny kierunek i udałem się do gwoździa programu tej wycieczki - centrów nadawczych Ro/Kongensmark i Aarsballe z wysokimi masztami. O wizycie przy nich pisałem w poprzednim poście.


Bornholm ma też drugie, pomocnicze radiowo-telewizyjne centrum nadawcze: Hammeren.

Miejscowości na północnym wybrzeżach, od Gudhjem po Allinge-Sandvig (należące do tzw. bornholmskiej riviery), a także np. Teglkas i Vang, we względu na niską lokalizację i ukształtowanie terenu, nie odbierają sygnału z centrów nadawczych Ro/Kongensmark i Aarsballe.
- Tak, mimo że Bornholm jest małą wyspą, niektóre jego rejony doświadczają sporych problemów z odbiorem z 300-metrowego masztu w jego centrum.
By im zaradzić, Danmarks Radio postawiło dodatkową stację retransmitującą o małej mocy na półwyspie Hammeren (jedynym półwyspie na wyspie - na mapce obok nadajnik zaznaczony jest na czerwono).
Do nadajników w Hammeren udałem się ostatniego dnia pobytu na Bornholmie. Trafiła mi się piękna pogoda i takie widoki, jak poniżej.
Dla odwiedzających Bornholm okolica północnego przylądka bardziej jest znana z zamku Hammershus. Oto spojrzenie w kierunku północnym z ruin Hammershus. Latarnia i wieża po prawo:

i sama wieża na Hammeren:

Dokładny adres tego miejsca to Hammeren - Fyrvej, czyli "Droga Latarnii", oto i owa latarnia:

Kratownicowa wieża ma 19m wysokości.
Na UKF wysyłane są stąd następujące programy, na każdej częstotliwości z mocą 0,16kW:
88,4 - DR P3
91,6 - DR P1/2
93,7 - DR P4
97,3 - R.24syv (tu wyjątkowo 0,1kW)
Dodatkowo doświetlana jest cyfrowa telewizja naziemna DVB-T i radio DAB (z mocą 1kW!).
Jak widać, brak jest "świderkowych" dipoli, więc nie ma tu BKN i nie ma też Novej, których przemienniki są gdzie indziej w pobliżu - dokładniej w Allinge-Olsker na 104,9 i 107,4 MHz (którego, jako jedynego nadajnika FM na wyspie, nie odwiedziłem - ze względu na brak czasu).


Ronne
Przemieszczamy się z Hammeren na południe. Stolica Bornholmu wygląda na dobrze zaopatrzoną w sygnał publicznego DR, dlatego uzupełnienia zasięgu mają w niej tylko Nova i BKN. Ich anteny zainstalowane są na peryferiach miasta, w przemysłowej dzielnicy na wzgórzach od północnego wschodu (są tu też kamieniołomy). W tym kierunku, patrząc z Ronne dominuje bardzo wysoki i smukły komin zakładów przemysłowych. Duńczycy nie praktykują jednak umieszczania anten nadawczych radia na tego typu zabudowie (choć na siermiężnych elewatorach, jak było widać - tak)
Adres: Torneværksvej ("ulica fabryki z wieżą"). Do wieży nie można było podejść bliżej, ponieważ stała na terenie ogrodzonego zakładu.

Emisje z Ronne/Torneværksvej :
104,4 - BKN (0,16kW)
105,7 - Nova (0,1kW)


Nie spodziewałem się żadnych anten przemieszczając się z Ronne na północ, gdzie miałem w planach kulinarne podboje w rybackiej miejscowości Hasle. Temu, co zaskoczyło mnie po drodze nie mogłem poświęcić więc wiele czasu, a widoki przedstawiam tylko z oddali. Na terenie zalesionego terenu Blykobbe Plantage wyrósł maszt, na którego szczycie znalazły się anteny DAB+ i DVB-T. Ciekawe, czy obiekt jest dedykowany tylko cyfrowym transmisjom, czy służy też innym celom?
Aha, kiedyś w Ronne transmitowano analogowy program DR2 na kanale 39 z pol V i 0,38kW ERP - być może również stąd.

Rytterknaegten/Kongemindet
Kolejny przystanek na mojej liście nie jest miejscem z którego bezpośrednio prowadzona jest emisja, ale tylko z niego najlepiej widać pewne tajemnicze anteny...
Najwyższy punkt terenu Bornholmu znajduje się niedaleko jego geometrycznego środka. Niedaleko stoją również maszty Aarsballe i Ro/Kongensmark. Chodzi o gór(k)ę Rytterknaegten o wys. 162 m.n.p.m., przez wiele przewodników jest podawany jako atrakcja turystyczna. Owszem, wejście lub wjechanie na nią jest ciekawym wrażeniem, ale na końcu czeka nas niespodzianka, którą docenią chyba tylko radiowcy.

Na górze w połowie XIXw. zbudowano wieżę widokową - Kongemindet. Z czasem pojawił się problem z jej  użytecznością, ponieważ okoliczny las w czasie budowy Kongemindet był szkółką, która szybko podrosła i zasłoniła widoki aż po horyzont. Żelazna nadbudowa na oryginalnej wieży ze skał zdradza próbę rozwiązania tego problemu. Lecz współcześnie nawet na jej szczycie widoki dla większości turystów nie są niczym zachwycającym. -Ale, jak wspomniałem, nie dla fanów instalacji antenowych.
W okolicy Rytterknaegten znajduje się teren wojskowy, w obręb którego wchodzi duży kompleks anten i radarów! Szczególnie dobrze są one widoczne ze szczytu wieży widokowej.

 

Anteny krótkofalowe

 A w ich tle - maszty Aarsballe i Ro
 

Jeśli jednak zainteresowani jesteśmy bardziej typowymi dalekimi widokami z wysokich wież, w kolejnym poście przedstawię najlepsze do tego celu miejsce na całym Bornholmie.

A jeszcze teraz, ostatnim punktem na trasie będzie znajdujące się na południe od Rytterknaegten i lasów Almindingen (a na wschód od Ronne) miasteczko Aakirkeby. Być może ze względu na fakt, że było ono daaaaawno temu stolicą wyspy, siedzibę założył w nim regionalny kanał telewizyjny TV2 Bornholm.
Znajdziemy ją przy północnym wylocie ulicą Almindingenvej.

Co jeszcze ciekawego znajdziemy w Aakirkeby? -Tak! Tego nigdy za wiele! Przemienniki radia Nova i BKN. Tu, podobnie jak w Osterlars, anteny są zainstalowane na charakterystycznym, wysokim, białym budynku. Zlokalizowany jest na rogu Almindingenvej i Birgersvej.
Co do Novej w tym miejscu - nie jestem pewny, ale na pewno są dipole-świderki BKN:

Bornholms Kristne Narradio jest w Aakirkeby retransmitowane na 93,1 MHz. Jako źródłowy sygnał służy 104,4 z Ronne. Wiemy to dzięki doświadczeniom kolegi DXera, Konrada z Płocka, który na swoim profesjonalnym sprzęcie złapał nie tylko 0,16kW z Aakirkeby, ale niemal wszystkie inne transmisje małej mocy z duńskiej wyspy w odległości ponad 400km!
O tym, że nadajniki BKN są przemiennikami (tj. prowadzą retransmisję innego nadajnika UKF FM macierzystej stacji) można było się przekonać, gdy podczas intensywnego tropo zakłóceniom uległ główny sygnał źródłowy - 104,4 z Ronne. Odległa, niemiecka stacja 'BB Radio' na 104,3 MHz zakłóciła lokalny sygnał na wejściu przemiennika i dlatego na wyjściu 93,1 z Aakirkeby popłynął obcy, zniekształcony program.
W trakcie konsultowania z Konradem danych o tym odbiorze, okazało się, że także BKN na 98,6 z Nexo było wtedy zakłócane. Przy czym niewykluczone, że była to retransmisja nawet nie oryginalnego 104,4, a już retransmitującego zakłócenia 93,1.


W kolejnym poście - najnowsza atrakcja turystyczna wyspy i jednocześnie fascynujące, radiowe miejsce warte osobnego wpisu.

Mapa głównych nadajników i przemienników UKF na Bornholmie: