"Rabbit ears": Dwuteleskopowa antena - dipol FM/TV

Zapomniany wariant prostej, ale skutecznej anteny wraca by towarzyszyć FM-DXerom w dalekich podróżach.
Jeżeli kojarzycie scenki z amerykańskich kreskówek  przedstawiające mały telewizorek (kineskopowy) z postawioną na nim anteną w kształcie szeroko rozłożonego "V", to była nim właśnie popularna kiedyś, zwłaszcza za Oceanem, antena 2-teleskopowa. Charakterystyczny wygląd, jaki miał telewizor z postawioną na nim anteną spowodował, że zyskała ona zabawną nazwę - "Rabbit ears", czyli "królicze uszy".

Ten prosty wariant dipola, gdzie odbiór określonej fali osiągano wysuwając teleskopowe ramiona na odpowiednią długość, dawał szerokopasmowe pokrycie od około 50 do 400 MHz, a więc w zupełności zaspokajając potrzeby dawnych telewidzów i radiosłuchaczy.

Królicze uszy pojawiły się w latach powojennych do odbioru telewizji wewnątrz budynków - wówczas nadawanej w niskim paśmie VHF. Ze względu na duże podobieństwo do dipola, ale większą od niego mobilność i możliwość dostosowania kształtu do optymalnego odbioru, w miastach "uszy" skutecznie zastępowały kłopotliwe w instalacji anteny dachowe. Instalacje na dachu stały się koniecznością dopiero kiedy zaczęło przybywać programów zajmujących coraz to wyższe kanały.

W to archaiczne ustrojstwo postanowiłem się zaopatrzyć przygotowując się do kolejnej zagranicznej podróży, gdzie - jak zawsze, towarzyszy mi tuner FM.
Pogodzony z tym że raczej nie mogę zabrać nawet chociażby 3-el Yagi, dotychczas podczas dalekich wypadów korzystałem ze skromnych dwóch drucików w izolacji imitujących dipol. Znają je właściciele fabrycznie nowych tunerów Sony XDR-HD F1, do których są dołączane w pudełku. Ułożenie ich do najlepszego odbioru było zawsze problematyczne. Mimo że w Berlinie udało się na nich nałapać całkiem sporo DXów, to już w Barcelonie (małe lokum) odczułem brak czegoś nieco bardziej profesjonalnego, mniej kłopotliwego w ustawieniu lecz nie mniej wydajnego.

Podwójny teleskop polecał mi kumpel, FM-DXer Łukasz z Tomaszowa. Przez wiele lat, zanim dorobił się 5-elementowej Yagi na dachu, swoje łowy przeprowadzał na właśnie takim teleskopowym dipolu w pokoju, zaliczając wiele dalekich troposferycznych logów.

Złożone (zsunięte) teleskopy i kawałek kabla symetrycznego:

Znalezienie w sprzedaży sprzętu, którego popularność przeminęła już dawno, było trochę trudne. W popularnym serwisie aukcyjnym oferta z 2-teleskopami była zatopiona głęboko w oceanie tandetnych pseudoantenowych konstrukcji jakie po przejściu na nadawanie cyfrowe proponuje się nieświadomym wciskanego szajsu ludziom. Na szczęście, perełkę z tego oceanu udało się wyłowić.

Produkt dociera solidnie zapakowany w stanie prawie gotowym do podłączenia.
Zsunięte segmenty mają po ok 25cm, po maksymalnym rozsunięciu dają 100cm na każde ramię.

Kabel (płaski, symetryczny, 300ohm-owy) jest zbyt krótki, by można było anteną machać w oddaleniu od tunera. Rozwiązaniem jest przykręcenie zaczepów fabrycznego kabla do zaczepów symetryzatora - jako adapter, sam balun nie jest konieczny jako że 2 teleskopy rozstawione w jednej osi (wzdłuż) pracują jako dipol otwarty o oporności 75ohm - tyle ile mają gniazdka antenowe tunerów.
Dalej do symetryzatora dokręcamy kabel koncentryczny o pożądanej długości z właściwą wtyczką lub F-ką na drugim jego końcu w celu podłączenia do tunera. Dbając oczywiście by oplot nie zwierał się z żyłą.

Tak zmontowaną antenę przetestowałem pokrótce w domu i upewniwszy się, że działa prawidłowo zabrałem do Rzymu. "Królicze uszy" łatwo mieszczą się w bagażu i nawet z 2-metrowym kablem nie zajmują wiele miejsca - tyle co nic.
Spisała się znakomicie! Sporządzony tam bandscan ze stacjami FM odebranymi na XDRze i dwuteleskopówce zamieszczam pod tym linkiem.

 

Podłączenie dipoli i anten do prostych odbiorników domowych

(bez fabrycznego gniazda antenowego, z własną anteną teleskopową)

Dipol jest gorąco polecaną modyfikacją prostych odbiorników, w których anteną jest tylko fabryczny, pojedynczy teleskop. Dipolem może być opisana powyżej rozsuwana 2-teleskopówka, czy też samodzielnie przygotowane ramiona, lub też gotowy fabryczny dipol pętlowy na pasmo UKF (przypominający bardzo spłaszczone i rozciągnięte "0", o całkowitej długości 140 cm). Tylko... jak go podłączyć do naszego prostego odbiornika, jeśli wymaga on dwóch punktów łączenia (rdzeń i oplot kabla koncentrycznego lub dwa zaczepy w przypadku płaskiego kabla symetrycznego)?
Istnieje możliwość podłączenia do takich odbiorników opisanej 2-teleskopówki czy innego dipola, lub nawet... anteny zewnętrznej.
Jeden z zaczepów kabla od naszego dipola podłączamy do złożonej antenki teleskopowej odbiornika. Najlepiej jednak będzie rozkręcić odbiornik, tak by móc oryginalny teleskop odlutować i do wewnętrznego kabelka, który był do niego doprowadzony dolutować zaczep 2-teleskopówki, lub zewnętrznego kabla, do który będzie doprowadzony do dipola.
Drugi zaczep należy podłączyć do "masy" w odbiorniku - może to być widoczna wystająca metalowa obręcz gniazda słuchawek, lub masa w pojemniku na baterie (to ten biegun ze "sprężynką").

Idąc krok dalej - można w ten sam sposób wstawić gniazdo anteny zewnętrznej w odbiorniku, które fabrycznie go nie ma. Niestety, większość takich prostych odbiorników może nie radzić sobie z silnymi sygnałami, jakie będą przychodzić z anteny zewnętrznej. Ale warto spróbować.
Ja w ten sposób wyposażyłem w gniazdo antenowe typu "F" swój przenośny odbiornik DAB, który w standardzie miał tylko teleskop. Mogę dzięki temu podłączyć do niego zewnętrzną antenę kierunkową i łapać jeszcze dalsze DAB DX-y:)

Ciekawie poradził sobie z tym kolega Konrad, który rozbudował prosty kuchenny odbiornik Dual Dab4 o gniazdo dla podłączenia ogromnej 19-elementowej anteny zewnętrznej i jego małe, przenośne radyjko pod Płockiem łapało z RDS sygnał FM np. z Wiednia!

Długość fali
Teorię zostawiłem na koniec. Ale bez tego się nie obejdzie - chociaż w prostych słowach. Fale elektromagnetyczne każdego zakresu - w tym radia i tv naziemnej, mają swoją określoną długość. Zakres UKF (fal tzw. "ultrakrótkich", radiofonii naziemnej FM 87,5- 108 MHz) ma długość ok. 3 metrów (nieco więcej na dole zakresu, zaś nieco mniej na 108 MHz). Antena odbierająca je powinna mieć wymiary będące w rezonansie z długością fali. Najczęściej stosowane są anteny półfalowe. Dlatego dipol pętlowy ma długość 140 cm, a ramiona "dwuteleskopówki" - po 1m (można je zsuwać, innymi słowy: dostrajać do bieżącej fali). Wzorcowy teleskop w odbiorniku przenośnym powinien mieć długość 75cm, lecz rzadko który producent taki instaluje w oferowanym sprzęcie. Wymieńmy je w opisany powyżej sposób. Dobrego odbioru!