Pirackie stacje radiowe w Londynie

[część 1 z 4]
Pierwszą stacją, która w Londynie automatycznie dostroiła się na małym odbiorniku z krótką antenką, była... stacja piracka! 
Druga zresztą też; dopiero za trzecim razem złapało się coś legalnego. To bardzo metaforyczne dla pierwszego dnia pobytu w stolicy Wielkiej Brytanii - nieoficjalnie światowej stolicy piractwa radiowego. Codziennie łapałem tam grubo ponad 50 nielegalnie nadających rozgłośni FM! (czerwiec 2015r.)

O piractwie w londyńskim eterze wyczytałem kiedyś gdzieś w internecie, widziałem spisy stacji złapanych tam przez innych fanów odbioru FM, oglądałem filmy dokumentalne o nielegalnie nadających stacjach i służbach je wykrywających oraz słuchałem nagrań z Londynu. Sporo materiału, jednak pirackich opowieści było mi wciąż i wciąż mało. Bardzo pragnąłem też doświadczyć ich sam.

Na wyjazd do Londynu trochę musiałem poczekać. Zanim jednak trafiła się ku temu okazja, miałem szczęście parę razy odbierać pirackie sygnały FM z UK w Polsce! Zjawisko, które przynosi zagraniczne stacje FM z dużych odległości jest dosyć nietrwałe i przypadkowe (występuje w sezonie letnim; nazywa się propagacją z obłoków sporadycznych E jonosfery), dlatego trzeba mieć szczęście, by akurat być przy odbiorniku, gdy jonosfera jest aktywna i odbija stacje z danego rejonu kontynentu.
Jako nałogowy nasłuchowiec FM, miałem okazję nawet nie raz, a kilkakrotnie trafić na silną propagację w kierunku UK, podczas której dało się odbierać nie tylko stacje legalne dużej mocy, ale również pirackie!

Poniżej kompilacja niektórych moich nagrań odbioru brytyjskich piratów - pod Warszawą!
(z lat 2005, 2007 i 2010):

Krótkotrwały odbiór via SporadicE w Polsce był ciekawą próbką, czego mógłbym spodziewać się na miejscu. Nawet z takim przygotowaniem, obserwacje w Londynie dostarczyły wielu zaskoczeń.
Dosyć dobrze poznałem też polskich "wolnych radiowców", którzy pod każdym względem bardzo różnią się od stacji na Wyspach.


Oto pierwszy z moich czterech postów dotyczących piractwa radiowego FM w Londynie. Na początek - skala zjawiska i parę ciekawostek technicznych z odbioru. 

Nie mogłem się doczekać, by posmakować miejscowego eteru.
Już po przybyciu na kwaterę w Londynie, w piętrowym domu w północno-wschodniej dzielnicy - Walthamstow włączyłem wspomniany na początku, mały odbiornik z krótką anteną. Rezultat pierwszego, szybkiego skanu pasma okazał się zaskakujący, jak wspomniałem na początku.
Dokładniejsze nasłuchy przeprowadzałem codziennie wieczorem na lepszym sprzęcie - tunerze Sony XDR z dipolem półfalowym, w pomieszczeniu na 1. piętrze.
Pasmo codziennie było ciasno zapchane stacjami - zaledwie trzydziestoma legalnymi i blisko dwukrotnie większą liczbą pirackich!
W jednym megahercu - od 101,0 do 102,0 znalazło sobie miejsce ich aż siedem, a tu i ówdzie, na jednej częstotliwości można było równocześnie usłyszeć dwie rożne stacje. Powszechny był odstęp zaledwie 0,2 MHz od BBC i od dużych stacji komercyjnych, czy nawet 0,1 MHz obok małych (legalnych) stacji lokalnych małej mocy i często tak samo blisko innych piratów. Stacja LIVEFMUK, która muzycznie całkiem przypadła mi do gustu, zajęła z silnym sygnałem częstotliwość 91,8 MHz, na którą w innej dzielnicy licencję miała legalna stacja Hayes FM!
Okazało się, że moja lokalizacja bardzo sprzyja nasłuchom, gdyż większość nielegalnych sygnałów wykazywała bardzo wysoki, lokalny poziom sygnału! Czyżby większość stacji nadawała właśnie w północnym i wschodnim Londynie? SLR, South London Radio - o ile nazwa przynajmniej w przybliżeniu wskazuje na jej lokalizację - też miało trzy kreski, a dodatkowo, złapałem również kilka stacji nadających z okolic, spoza obwodnicy M25 otaczającej Greater London - hrabstw Kent, Berkshire, Essex (jak głoszą wykazy pirackich stacji) plus dwie niezidentyfikowane.

Udał się odbiór niemal wszystkich londyńskich stacji z wykazu TransmissionZero. Okazał się on niezastąpionym przewodnikiem po eterze na miejscu. Autorzy od lat dbają w nim o aktualne dane o aktywnych stacjach nadających bez licencji w stolicy UK. Złapałem też dwie stacje, których nie obejmował wykaz, dlatego pozostały one niezidentyfikowane (104,0; 106,0 MHz). Spis był bardzo pomocny, lecz gdyby go nie było, spora część stacji nadawała identyfikację (jingle, komunikaty, RDS).

Ponieważ dopisały mi również DXy pośród legalnych stacji (nadajniki małej mocy wokół Londynu i centra nadawcze BBC odległe o nawet 250km), wnioskuję, że tych kilku piratów, których obejmował wspomniany spis, a których odbiór się nie powiódł, musiało być w tym czasie zupełnie wyłączonych. Zaznaczyłem w wykazie poniżej, na których częstotliwościach "powinni" oni być. Nieobecność w eterze musiała oznaczać awarię, gdyż większość z nich nadaje non-stop, upodabniając się w ten sposób do całodobowych, legalnych stacji (wyjątki zaznaczone w wykazie).

Tak niezwykłe i niespotykane u nas zjawisko, jak masowe piractwo radiowe UKF FM zasługiwało na zrobienie z niego specyficznej pamiątki z wycieczki - na laptopie, który zabrałem w podróż, przywiozłem tony nagrań pirackich emisji.

Na samym końcu tego artykułu - pod wykazem częstotliwości umieściłem kompilację z moimi nagraniami wszystkich złapanych w Londynie piratów (ponad 60 stacji, czas trwania - 21 minut).


Bandplan Londyn
- czyli częstotliwości stacji legalnych i pirackich (niebieskie) w stolicy Wielkiej Brytanii.
Wykaz stworzony na podstawie nasłuchów z 16-21.06.2015 (pełen bandscan z DX-ami pod linkiem)

***Pod wykazem trochę obserwacji z odbioru***

MHz	nazwa	o=	tx	dist.	komentarz
87,5	UK Raw	4 RDS!		?
87,6
87,7	InHouse R.	5-6		?	brak RDS
87,9	unid - islam	3+	RSL, community?	?	śpiewy arabskie
88,0	Pulse	5 RDS		?
88,1
88,2					brak Rude FM
88,3
88,4	Vision	5 RDS		?
88,5
88,6
88,7
88,8	BBC R2	6 RDS	Crystal Palace, 4kW	19km
88,9
89,0
89,1	BBC R2	6 RDS	Wrotham, 250kW	36km
89,2
89,3
89,4	CityLock	5 RDS		?
89,5
89,6	Westside	3	London - Southall, 0,05kW	25km	community
89,7
89,8	Station FM	6		?	brak RDS
89,9
90,0	Hot 90	6		?	brak RDS
90,1
90,2	Point Blank	4 RDS		?
90,3
90,4					brak Whoa FM
90,5
90,6	Cyndicut	5		?	brak RDS
90,7
90,8	Lightning R.	5 RDS		?
90,9
91,0	BBC R3	6 RDS	Crystal Palace, 4kW	19km
91,1
91,2
91,3	BBC R3	6 RDS	Wrotham, 250kW	36km
91,4
91,5
91,6	Genesis?	4+		?	tylko w sobotę
91,7
91,8	Live FM UK	5 RDS		?	fx legalnego Hayes FM
91,9
92,0	NuSound	6 RDS	Newham, 0,03kW	5km	community, hindi
92,1
92,2	MetroLove R.	5		?	brak RDS
92,3
92,4	USD FM?	4/5		?	brak RDS, później off
92,5
92,6	The Rock	4		?	szeroka modulacja!
92,7					brak Natural Vibez
92,8	Release FM?	4-	Berkshire!	?
92,9
93,0	Freshsounds?	4	Kent!	?
93,1
93,2	BBC R4	6 RDS	Crystal Palace, 4kW	19km
93,3
93,4
93,5	BBC R4	6 RDS	Wrotham, 250kW	36km
93,6
93,7
93,8	Vibes FM	6		?	brak RDS
93,9
94,0	Voice of Africa R.	5 RDS	London - Plaistow, 0,13kW	4km	4d, timesharing?
	VoaR^?	5	brak RDS	?	1-3d, timesharing?
94,1
94,2	True Flavas	4		?
94,3
94,4	Flames R.	5		?	brak RDS
	tent. Street FM	2		?	pod nośną Flames
94,5
94,6	Kool London	5 RDS	Camden	?
94,7
94,8
94,9	BBC London	6 RDS	Crystal Palace, 4kW	19km
95,0
95,1	OriginUK	6 RDS		?
95,2
95,3
95,4	Roots FM	3/4		?
95,5	OnTop	5 RDS		?
95,6
95,7
95,8	Capital FM	6 RDS	Croydon, 4kW	20km
95,9
96,0
96,1	S-Dance	5 RDS		?
96,2
96,3
96,4	Surprise R.	2/4		?	nigeryjskie
96,5	Dem Radyo	6		?	turecka, brak RDS?
96,6
96,7	BBC Kent	5 RDS	Wrotham, 9kW	36km
96,8
96,9	Capital Xtra	6 RDS	Crystal Palace, 0,03kW	19km	//107,1
97,0
97,1
97,2
97,3	LBC	6 RDS	Croydon, 4kW	20km
97,4
97,5
97,6
97,7	SLR Radio	5		?	brak RDS
97,8
97,9	DivineUK	6		?	brak RDS
98,0
98,1	Mystic	5 RDS		?
98,2
98,3	RJR	4		?
98,4
98,5	BBC Radio1	6 RDS	Crystal Palace, 4kW	19km
98,6
98,7
98,8	BBC Radio1	6 RDS	Wrotham, 250kW	36km
98,9
99,0
99,1
99,2
99,3	SelectUK	6 RDS		?
99,4
99,5	Venture FM	4+		?	brak RDS?
99,6					brak Ragga FM
99,7	Flex FM?	3-4		?
99,8	Supreme	5 RDS		?
99,9
100,0	Kiss	6 RDS	Croydon, 4kW	20km
100,1
100,2
100,3	House FM	6		?	brak RDS
100,4
100,5
100,6	Classic FM	6 RDS	Crystal Palace, 2kW	19km
100,7
100,8
100,9	Classic FM	6 RDS	Wrotham, 250kW	36km
101,0
101,1	Naija	4		?	brak RDS, nigeryjskie
101,2	Unique R.	4		?
101,3	Spice R.	6		?	brak RDS
101,4
101,5	Empire LDN	6		?	brak RDS
101,6
101,7	Flight FM	3		?
101,8	Bizim FM	6		?	turecka, brak RDS
101,9					brak Beat FM
102,0	Concious R.	6 RDS		?
102,1
102,2	Smooth	6 RDS	Croydon, 4kW	20km
102,3
102,4
102,5	Galaxy	5 RDS		?	afrykańska
102,6	Heart	5-	Chelmsford, 2kW	32km
102,7
102,8	Umut	5 RDS		?	turecka
102,9
103,0	WBLS	4		?	afrykańska
	London Live	4-		?
103,1	Heart	5 RDS	Bluebell Hill, 4kW	47km
103,2
103,3	LGR (RIK3)	6 RDS	Alexandra Palace	8km	greckie
103,4
103,5
103,6	Bang R.	3+/4-	Harlesden, 0,02kW	18km	community
103,7	Shake FM?	2	Essex	?
103,8	Buzz Radio	6		?	brak RDS
103,9					brak Muzik FM
104,0	unid, reagge	5-		?	Muzik FM?
104,1	Omega	4=		?
104,2	Play FM	6 RDS		?	turecka
104,3	Crystal FM	2-3		?	brak w pt
104,4	Resonance	5 RDS	Bridge Hospital, 0,05kW	10km	community
104,5
104,6
104,7	Pozitif	6 RDS		?	turecka
104,8
104,9	XFM	6 RDS	Crystal Palace, 4kW	19km
105,0
105,1
105,2	Heart of Love	6 RDS		?
105,3
105,4	Magic	6 RDS	Croydon, 4kW	20km
105,5
105,6	Playback UK	6		?	brak RDS
105,7
105,8	Absolute R.	6 RDS	Crystal Palace, 4kW	19km
105,9
106,0	unid, garage	6	3d, pt off, nd off	?	brak RDS
106,1
106,2	Heart London	6 RDS	Croydon, 4kW	20km
106,3
106,4
106,5	Project R.?	5		?	brak RDS
106,6
106,7
106,8	Rinse FM	6 RDS	Bermondsey, 0,16kW	11km
106,9
107,0
107,1	Capital Xtra	6 RDS	Alexandra Palace, 0,16kW	8km	//96,9
107,2
107,3	Reprezent	6 RDS	Lewisham, 0,18kW	15km
107,4
107,5	Time	5 RDS	Havering, 0,6kW	13km
107,6
107,7
107,8	Jackie	4 RDS	Kingston-Surbiton, 0,8kW	29km	SW LDN
107,9
108,0	Jam FM	5		?	brak RDS, afrykańskie
	Devotion	5- RDS		?	pod JAM FM

 Parę technicznych obserwacji z odbioru

Spośród wszystkich 62 nielegalnie nadawanych sygnałów, które złapałem w Londynie, 42 wykazywały odpowiednio wysoki poziom, by móc zapewnić RDS - 21 stacji faktycznie wyświetliło RDS, 21 nie nadawało go w ogóle.
W przeciwieństwie do stacji komercyjnych, w których dominuje statyczny PS (wyświetlana tylko nazwa), piraci w większym korzystają w jego możliwości i nadają dynamiczny PS, a w nim dodatkowe informacje. Vision Radio zaprasza na wyświetlaczu do słuchania przez TuneIn, a Concious Radio podawało swój slogan: "Family station". Najdłuższy dynamiczny RDS, wykorzystujący aż 50 klatek nadawał Kool London (94,6 MHz), zapraszał w nim na najbliższe imprezy (filmik z odbioru RDS Kool London pod linkiem):

W dynamicznym PS na 105,2 przewijał się, literka po literce pełny adres www stacji:
HOL1052_ www.hear  do->  radio.com  (www.heartofloveradio.com)

A w PS na 102,5 nazwa wraz ze sloganem - jedyne radio nie piorące mózgu (plus slogan "A Fi We" - rastamańskie określenie Jamajki):
_Radio__ _galaxy_ __I_am__ because_ _we_are_ __and___ because_ _we_are_ therefor __I_am__ The_only debrain_ washing_ _Radio__ Galaxy_A _Fi_We__ Galelaxy


+99,8 Supreme, gdzie niedostateczny sygnał pozwolił na wyświetlenie uszkodzonego PS:  TWUPREM

RDS okazał się i tak o wiele bardziej rozpowszechnioną technologią, aniżeli zwykłe.. stereo!
Dwukanałowy dźwięk to "luksus", który mogły zaproponować tylko 3 stacje: Point Blank (90,2), S-Dance (96,1), SelectUK (99,3). Stacje te brzmiały wyśmienicie, zupełnie profesjonalnie. Pozostałe - mono!
Z pirackiego punktu widzenia, generowanie sygnału stereo może oznaczać problemy z zapewnieniem takiego brzmienia - awaryjne urządzenia po stronie emisyjnej, lub niedostateczny poziom sygnału lub zakłócenia po stronie odbiorczej. Lepsze solidne mono, niż awaryjne i wrażliwe stereo. Nadawanie stereo to ostatnio pejoratywna sprawa - w UK nawet nadawcy komercyjni w cyfrowym DAB-ie nadają mono, a od jakiegoś czasu paru nadawców z Czech nadaje mono. Wracając jednak do Londynu...

Kulisy pirackiej emisji
W każdym calu - zarówno pod katem programu jak i jakości emisji, piraci starają się robić profesjonalnie wrażenie i nie wzbudzać niepotrzebnych podejrzeń u słuchaczy (zwłaszcza tych w Ofcom'ie).
Nielegalnie pracujące nadajniki o wiele częściej niż licencjonowane ulegają różnego rodzaju awariom, zdradzając w ten sposób swą naturę. Zaobserwowałem nieco przypadków. Najczęściej były nimi przerwy w emisji - zupełne zniknięcia (92,4; 104,3), lub emisje samej nośnej ("cisza"), jak parę razy na 87.7 InHouse, 91,6 Genesis (praktycznie non-stop nośna, a muzyka tylko w sobotę), raz 94.4 Flames ("odsłaniając" odbiór innej pirackiej stacji na tej samej częstotliwości).

Z rodzaju awarii można próbować wywnioskować, jaka technika kryje się za emisją - np. jaki jest sposób dosyłu (feed) modulacji do nadajnika. Bardzo ciekawy był przypadek 91,8 Live FM UK, gdzie w trakcie normalnej emisji słyszałem wyraźnie zniekształcenia wysokich tonów ("szpilki", "metaliczny" szelest), charakterystyczne dla kodeka AAC o niskim bitrate. Chodzi dokładniej o SBR, metodę odtwarzającą górę pasma akustycznego skompresowanej próbki. Audio mogło więc pochodzić ze streamu internetowego (lub innego cyfrowego). Stosowało go też parę innych stacji, na co wskazywały podobne zniekształcenia (Vibes FM), ewentualnie "obcięte" pasmo akustyczne (Hot90, Jam FM, The Rock926 i in.), lub bufory - pauzy ciszy spowodowane niewydolnością łącza (Divine UK).
Ale to nie koniec - okazało się, że stream internetowy musiał być tylko jednym z ogniw w torze dosyłu Live FM UK. Otóż któregoś wieczoru na 91,8 retransmitowało... przekaz z odbiornika radiowego odstrojonego nieco od częstotliwości z głównym przekazem! Usłyszałem zniekształcony kawałek - akurat ten sam, który  dzień czy dwa wcześniej nagrałem z tej stacji z normalnym dźwiękiem. Pomimo szumu, wskaźnik sygnału na tunerze nadal podświetlał 3/3 kreski (jak pamiętam zniknął RDS, który również musiał być dosyłany w multipleksie). To samo, a więc szum, będący modulacją sygnału odbieranego na ||| kreski przytrafił mi się też na 95,5 OnTopFM i 108,0 Jam FM.
Na jakich częstotliwościach nadawane są dosyły do pirackich nadajników? Trochę żałuję, że nie przeskanowałem w Londynie pasma poza 87,5-108,0, choć technicznie miałem taką możliwość. Parę lat temu kolega DXer - Konrad, złapał w Polsce feed stacji RJR z Londynu na 60,5 MHz (daleko poza UKF FM).

Dosył internetowy lub radiowy, a najlepiej kombinacja o wielu ogniwach, mają na celu utrudnienie namierzenia "studia". Dodatkowo, różne audycje nadawane na jednej antenie bywają dosyłane z rożnych miejsc, różnych "studiów". Słuchając piratów w Walthamstow, co najmniej raz doświadczyłem przełączenia emisji między dwoma studiami. Po zakończeniu audycji na Vibes FM (93,8), stacji która ogólnie cechowała się podniesionym poziomem sopranu, po kilkudziesięciu sekundach ciszy rozpoczęła się kolejna audycja z brzmieniem o przesadzonym, przesyconym sopranie. Zapewne zaczęło emisja ze studia o innych parametrach, z podwójną preemfazą.

Co do brzmienia...
Każda stacja brzmiała "po swojemu". W paru stacjach to nie celowe ustawienia, a ich niedoskonałości:
- za mało sopranu (95,5 OnTop),
- lub za wiele (93,8 Vibes FM),
- bardzo szeroka dewiacja i duża głośność na The Rock 92,6.
- mała dewiacja (cicha modulacja), ale na niej i tak przesterowane audio - Naija FM,
Bardzo szerokie pasmo akustyczne transmitowało radio "Pozitif" - aż do 17kHz (co ciekawe, wysokie pasmo przeszło przez cyfrową obróbkę DSP w tunerze Sony XDR, która zazwyczaj obcina je już na 16kHz).

Oprócz nocnych nasłuchów na XDRze, okazjonalnie o różnych porach dnia, zwiedzając miasto włączałem radio w odtwarzaczu mp3 i też mogłem ich słuchać.

Niestety, nie miałem czasu, by zabawić się w "funkcjonariusza Ofcomu" i zanotować które stacje są najsilniejsze w której dzielnicy (stwierdzam tylko, że faktycznie różnice są). Mogę natomiast potwierdzić, że sporo z nich odbierałem zarówno na północnych, jak i południowych wzgórzach, co dowodzi dużych mocy nadawania - równych, co niektórych komercyjnych, a w paru przypadkach być może nawet większych. Nie mając możliwości skorzystania z centrów nadawczych z wieloelementowymi systemami antenowymi, piraci budują własne - na dachach wielopiętrowych budynków mieszkalnych, jak widać po lukach w powyższej tabeli, w nieznanych lokalizacjach.


Z blisko 60 stacjami, Londyn doświadcza w ostatnich latach maksimum nielegalnej aktywności radiowej, jeśli chodzi o ich liczbę. Jak dowiedziałem się od wieloletnich obserwatorów tego zjawiska, jest ich dziś nawet więcej niż podczas jungle'owo-rave'owej rewolucji na przełomie lat 80-tych i 90-tych.
Przy wszechobecnym i coraz głębiej przenikającym Internecie, nie mają oni już niestety takiego wpływu na muzyczną kulturę, jak kiedyś. Co można było usłyszeć kiedyś i co usłyszałem współcześnie na pirackich falach w Londynie - opowiem w kolejnych postach. Tymczasem, można o tym trochę się przekonać z nagrania YouTube.

W poniższej kompilacji zebrałem fragmenty odbioru na każdej częstotliwości zajętej przez radiowe "podziemie" (i dodatkowo także lokalnych, legalnych stacji dzielnicowych).
Nagranie ma blisko 22 minuty.

Artykuł jest jednym z czterech w serii o londyńskich piratach:
Pirackie stacje radiowe w Londynie - intro i wykaz złapanych
Pirackie stacje radiowe w Londynie - rave & electronic beats
Pirackie stacje radiowe w Londynie - etniczni piraci
Pirackie stacje radiowe w Londynie - XXX