Sporadic-E 2020

"w domu zostań" - RDS jednej z tureckich stacji

Jako szczęście w nieszczęściu, które postawiło na głowie życie na całej naszej planecie w 2020 roku, miałem możliwość sprawdzać radiowy odbiór codziennie, niemal w dowolnej chwili.
W normalnych okolicznościach, ubiegły sezon dalekosiężnej propagacji jonosferycznej Sporadic-E zapisałby się jako dosyć słąby, a tymczasem dzięki temu, że był "dopilnowany" jak jeszcze żaden wcześniej, okazał się najlepszym sezonem... ever! Na pewno był taki w moich logach FM DX.

Czytaj dalej... (More...)

Powyższa mapka przedstawia wszystkie nadajniki zagranicznych rozgłośni FM jakie złapałem pod Warszawą  via SpE w 2020. Zidentyfikowałem ponad 2000 sygnałów! Mapka doskonale obrazuje jedną z cech propagacji Sporadic-E - lokalizacje zidentyfikowanych nadajników koncentrują się w grubym "pierścieniu" wokół odbiorcy (wewnątrz pierścienia pusta tzw. "martwa strefa", z której odbiór jonosferyczny nie jest możliwy).
Oto moje The Best of SpE FM DX 2020!

Zaczniemy od najdalszych odebranych stacji. A takie emocje towarzyszyły już pierwszego dnia regularnego sezonu Es, 17 maja. Przez gąszcz tureckich stacji wczesnym wieczorem na 92.5 MHz przebiła się stacja w języku... farsi. IRAN! Odbiór był dosyć krótkotrwały, może ok. 2 minut. W wypowiedzi spikera udało mi się wychwycić nazwę : "Radio Varzesh" (sportowa stacja państwowego IRIB).
https://www.youtube.com/watch?v=RNb8JYa3tXw


W Iranie, podobnie jak w przypadku BBC w UK, określone "odcinki" pasma FM zajmują tylko nadajniki jednego programu radiowego, co utrudnia, jeśli nawet uniemożliwia właściwe określenie złapanej lokalizacji. Na 92,5 pracuje w Iranie aż kilkanaście nadajników Radia Varzesh. Bardzo dobrą metodą na identyfikację (przydała się jeszcze wielokrotnie później) okazało się sprawdzenie, jakie inne stacje były odbierane równocześnie z DXem - tuż przed i po jego złapaniu. Azymut złapanych wtedy stacji tureckich z bliższych lokalizacji wskazywał na Kuh-e Shah Nakhjir na zachodzie Iranu, na wysokości Bagdadu: 2875km! Co ciekawe, poza Iranem, najdalsze stacje podczas tego otwarcia docierały "tylko" z ok. 2300km.

Podobnie duże dystanse na FM udało mi się uzyskać 29. maja. Było to intensywne otwarcie na południowy zachód. Hiszpanii via Es nie odbieram całej, a tylko jej północną i płn-wschodnią połowę - nigdy nie słyszałem np. Andaluzji. Madryt z 2300 km jest zazwyczaj ODX (najdalszym możliwym DXem).
Tak było również i tego popołudnia. Stolica Hiszpanii grzmiała jednak swoimi stacjami aż po same 108 MHz! Przez długie kwadranse pasmo było tak bardzo zalane jazgotem wielu stacji na każdej częstotliwości, że rozróżnienie czegokolwiek było niemożliwe.
Na pewnej wysokiej częstotliwości natknąłem się nagle na słowa po portugalsku. Porównałem odbiór ze streamem możliwej stacji - tak! Antena3 na 105.2 z okolic Lizbony! Po raz drugi ever złapałem Portugalię! Sygnał był, jak wspomniałem, bardzo zakłócony przez inne DXy. Dwie godziny później, gdy pasmo już trochę ochłonęło, portugalski usłyszałem ponownie - i to z samej nadatlantyckiej stolicy. Lizbona na 95.7 MHz (program Antena1), 2770km!
Odbiór był zdecydowanie wyraźniejszy, niż poprzedniej stacji z POR, choć trwał krócej niż minutę - nagranie poniżej. W filmiku zaznaczyłem szarym pierścieniem obszar typowo odbieranych sygnałów via Es. W tym rejonie - po Galicię i Madryt. Widać, że Lizbona znajduje się mocno poza nim:
https://www.youtube.com/watch?v=za8aERT99S8


Jakby tego było mało, tego samego dnia, a właściwie już wieczorem pod koniec otwarcia dorwałem jeszcze stację z Maroka na 90.1 - Medina FM @2860km i stację algierską z 2675km.
Jak widać, tegoroczny sezon obfitował w niespodziewane sygnały z przedziału odległości 2400-3000km. Tak duże dystanse wyraźnie wykraczają poza maksymalną odległość, jaką może dać pojedyncze odbicie jonosferyczne (ok.2300km). Nasłuchowcy często popadają wtedy w hurraoptymizm i oznaczają odbiór jako 2Es, podwójny uskok. Niby tak, ale jeszcze nie...

Rok 2020 przyniósł nieco dodatkowej wiedzy i nowej praktyki w temacie mechanizmu propagacji jonosferycznej z obłoków sporadycznych SpE. To prawdopodobnie wyjaśniło naturę owych ponadprzeciętnie dalekich DXów.
Za odbiór w przedziale 2400-3000km odpowiedzialne są owszem dwa obłoki w warstwie E, ale sąsiadujące zbyt blisko siebie, by umożliwić pełny podwójny uskok, "double hop" (ziemia-Es-ziemia-Es-ziemia). Przewodzenie sygnału zachodzi wtedy bezpośrednio między blisko sąsiadującymi obłokami, bez przyziemienia - bez "touchdown" między nimi (ziemia-Es-Es-ziemia) . Transmisja z obłoku do obłoku Es ma charakter "przerzucenia", wibracji, podobnych w jakie wpadają dwie struny gitary, gdy szarpnięta będzie tylko jedna - stąd angielska nazwa takiego odbicia: "chordal SpE".
O dwa i więcej obłoków Es nad Europą nie trudno w szczycie sezonowej aktywności jonosfery, o czym świadczą często odbierane jednocześnie różne kierunki - np. i Włochy i Turcja. By jednak skorzystać z większych dystansów, chmury zjonizowanego gazu muszą znaleźć się na jednym kierunku, jednym azymucie od odbiorcy.
Poniżej grafika prezentująca schematycznie charakter odbicia podczas
1) pojedynczego Es;
2) "chordal" SpE;
3) odbicia od 2Es (z przyziemieniem)
(po prawo odbiorca, nadajniki DX-owe po lewo)


Analiza przypadku odbioru Lizbony z chordal Sporadic E 29.05:


Stacje z Maroka, w tym sezonie złapane aż 3 razy, i ich lokalizacje względem najczęściej uzyskiwanych odległości drogą Es (zaznaczone szarym pierścieniem wokół mojej lokalizacji w centrum Polski). Tu w jednym przypadku pomogło... tropo utrzymujące się w Zatoce Alboran między Hiszpanią a północną Afryką.


Odległości powyżej 3100km to już rasowe 2Es (ziemia-Es-ziemia-Es-ziemia). Czy pojawiła się w Polsce szansa zaobserwować je w tym roku?

W drugiej połowie czerwca, gdy propagacja przestała tak często sięgać powyżej 88 MHz ponownie zainteresowałem się odbiorem w dolnym UKF-ie (OIRT, 66-74 MHz). Esy pojawiają się na nim częściej, choć oczywiście tylko na jednym kierunku - wschodnim, na którym pracują nadajniki FM niskiego pasma.
Rano 26 czerwca na OIRT zastałem silne sygnały Radia Rossii z dalekich rejonów Uralu - Permskiej i Swierdłowskiej obsłasti (Jekaterynburg). Same one to już grubo ponad 2400km (chordal SpE!), ale dlaczego by nie spróbować czegoś dalej? Mapki aktywnych łączności i FM DXów pokazywały jakąś skromną aktywność na jeszcze dalszym wschodzie, ale jak wiadomo, nie ma tam też wielu nasłuchowców, by mocniej zaznaczyć obecność propagacji. Postanowiłem sprawdzić możliwe częstotliwości na tym samym azymucie w NFM (węższe filtry, zwiększające czułość odbiornika). Bingo! Słabe Radio Rossii wykryłem na 68,87 MHz.
Identyfikacja była bardzo łatwa, gdyż nadaje na niej tylko jeden nadajnik RR - w obwodzie Tomskim, daleko za Uralem - na Syberii! Kolpashevo @3845km! Po raz pierwszy złapałem 2Es na OIRT!
Siła sygnału była bardzo mała i przez większość czasu swojej obecności był on słyszalny tylko w NFM. Szczyt był dosyć krótkotrwały, ale w WFM ten DX dojechał wtedy do dosyć czystego mono, oto nagranie:
https://www.youtube.com/watch?v=Q1NNre0ketE


Analiza pozycji obłoków Es tego poranka:


...i moje DXy OIRT - widać, jak Syberia bardzo odstaje od wyników w 1Es:

Nadawano program o tematyce wojennej, wspominając o syberyjskiej dywizji pieszej - cóż za zbieg okoliczności:)
Ze zmiennym sygnałem, głębokimi i długotrwałymi zanikami odbiór utrzymywał się nieco ponad 3 kwadranse! Gdy ostatecznie zanikł, na paśmie wciąż pozostał okazały 1Es z sygnałami do 2800km. Około południa aktywność podrosła do CCIR i Perm pojawił się też powyżej 88MHz.
Jak dowiedziałem się później, ten odbiór 2Es był wyjątkowo szczęśliwy, gdyż około 2 miesiące później nadajnik Kolpashevo został wyłączony. Radio Rossii uruchamia coraz więcej swoich emisji w górnym paśmie i zastępuje nimi te na OIRT. Niskie zakresy VHF, z uwagi na częstszą propagację Es (niska MUF) oferują fantastyczne warunki dla 2Es. Szkoda tylko, że celów odbioru na tych pasmach jest coraz mniej.

Tak na prawdę, mam z tego sezonu jeszcze większy rekord - 25 maja odebrałem nośną analogowej TV na kanale E2 czyli 48,25 MHz (czyli jeszcze niższym paśmie niż OIRT) z... Kabulu @4250km! Nie wszędzie wprowadzono jeszcze naziemną tv cyfrową. Odbiór nośnej video z Afganistanu na odbiorniku radiokomunikacyjnym demodulowałem jako "pisk" (odbiór w trybach modulacji CW/SSB) o zmiennym natężeniu - w zależności od fluktuacji propagacji. Nie wspomniałem o nim na pierwszym planie, ponieważ był to tylko niejednostajny ton, nośna, bez programu. Nie wydaje się on też jakimś rzadkim DX-em, skoro odbierałem go na antenie na pasmo UKF...

Fantastycznym DXem, ze względu na ekscentryczną lokalizację był... Przylądek Nordkapp! Najbardziej północny nadajnik FM, jaki można odbierać via Es - 71°N! (podczas gdy Warszawa: 52°N)
Radio Nordkapp na 103,9 odebrałem w południe 14 czerwca. I to z RDS-em! Było jedną z aż 4 stacji złapanych tego poranka z Norwegii - kraju, który wyłączył główne stacje radiowe z FM (przejście na DAB), pozostawiając w tym paśmie tylko małe, lokalne stacyjki. Rozgłośnia z północnego przylądka miała właśnie taki charakter - nadawała program religijny "Radio DSF" ze śpiewami chórów kościelnych.
https://www.youtube.com/watch?v=5tsYMGx5vT4



Esy w 2020 roku dały też możliwość usłyszenia krajów i języków, które w ubiegłych latach pojawiały się niesłychanie rzadko, lub też jeszcze nie słyszałem ich na FM w ogóle.

Kurdystan - oficjalnie Autonomiczny rejon w Syrii, Iraku, nieuznawana mniejszość w Turcji i Iranie. Dla mnie kraj wart niepodległości i uwagi na blogu przy okazji FM DX z jego terenu. Kurdyjska stacja, Denge Rojava na 89,4 pojawiła się aż 3 krotnie w pierwszej połowie sezonu. Przy drugim występie (30.V, nagranie poniżej) była niemal jedyną stacją DX na paśmie. Nie nadaje może w zbyt dobrej jakości dźwięku, ale ludziom w swoim zasięgu daje nadzieję, że kiedyś w tym miejscu na ziemi wszystko będzie lepiej:
https://www.youtube.com/watch?v=Eg37M6lX3xY

Gruzja
Na palcach jednej ręki mógłbym policzyć, ile razy przez tyle lat dotychczas spędzonych na nasłuchach zagranicznych stacji FM złapałem ten kraj. Tego roku "Sakartvelo" dało dwa przedstawienia - 25 maja tylko na jednej częstotliwości 87.6, która nie znajduje się w spisach nadajników. W usłyszanej wtedy transmisji znalazło się zarówno ID programu radiowego, jak i telewizyjnego (radio retransmituje wieczorny dziennik tv). Podano również częstotliwości głównych nadajników radiowych Gruzińskiego Radia!

https://www.youtube.com/watch?v=gVH_2RZhRng



"Armenia"
Bardzo zastanawiające, że ten drugi kaukaski kraj jeszcze nigdy nie pojawił się w moich nasłuchach, choć potencjalnie jest w zasięgu SpE (Erewań @2200 km). Nie pojawił się również i w tym sezonie, mimo iż jonosfera bardzo często otwierała do eksploracji turecki wschód i okolice Góry Ararat - świętej góry Ormian. Dlaczego więc wspominam o Armenii? -Ponieważ złapałem 3 ormiańskie stacje, ale... nadające w innych krajach - dwie z Francji z okolic Lyonu (krótkotrwały odbiór, tylko piosenki) i jedną z Libanu (Vana Tsain). Armenia liczy jedną z największych diaspor na świecie w proporcji do liczby mieszkańców tego kraju. Oby w następnym sezonie udał się już bezpośrednio Erewań!
https://www.youtube.com/watch?v=-7JtmWeUP58



Wyspy Owcze
Minęło 8 lat, odkąd poprzedni raz słyszałem je na FM. W tym roku atlantycki archipelag obserwowałem aż 4 razy. Trzynastego lipca jonosfera przyniosła sygnał 10 nadajników z "Forojów", w tym małych mocy, aż na trzech częstotliwościach pojawił się RDS -97,5; 95,5, a nawet na 89,9 tuż obok mojej LOC stacji z Warszawy. Wyspy utrzymywały się w polskim eterze przez ponad 2 i pół godziny!
https://www.youtube.com/watch?v=aEFg8LpriTE


Spośród innych mikro-nacji odnotowałem też pojawienie się Andory (2 częstotliwości), Monako.
I kiedy już niemal straciłem nadzieję na radiowy kontakt z moimi ulubionymi wyspami, ostatniego dnia sezonu złapałem je! Radju Malta na 93,7. Tak też się złożyło, że maltański sygnał był też ostatnim usłyszanym z regularnego sezonu - 21 sierpnia.


Jak nie wszystkim wiadomo, o rozmachu zjawiska Sporadic E świadczą nie tylko dalekie sygnały, liczne stacje zalewające całe pasmo, ale i shortskipy, czyli nietypowo "krótkie" odległości, jak na odbicie jonosferyczne (poniżej 1100km).
Moje "krótkie" rekordy z 2020 roku to:
- 744km - Białoruś, BR1 na 66,74 MHZ (OIRT) Kostyukovichy na samym wschodzie kraju (22.V),
- 793km - Niemcy, NDR1 Niedersachsen na 91.8MHz (31.V)
Dotychczas miałem przekonanie, iż z perspektywy centralnej Polski typowo shortskipowym krajem jest Bułgaria (950-1200km), ale tegoroczna obfitość jej odbioru temu wyraźnie przeczy. Złapałem również 5 sygnałów z Rumunii, a na szczególną uwagę zasługuje również zjawisko z wieczora 22 czerwca, kiedy za sprawą "krótkiego" odbicia usłyszałem po raz pierwszy Serbię i Bośnię via Es.



Na swoim kanale na YouTube (EMEL DX) zamieszczam "składanki" z nagraniami odbioru FM DX z krajów:
WŁOCHY - https://www.youtube.com/watch?v=ab55vGSQ1P8
ROSJA - https://www.youtube.com/watch?v=WRfEiGhkTZs
WIELKA BRYTANIA - https://www.youtube.com/watch?v=igWevlikmvc
GRECJA - https://www.youtube.com/watch?v=-d_MXjo9m24
FRANCJA - https://www.youtube.com/watch?v=UpqlsEmIys4
FRANCJA cz.2: LOKALNE - https://www.youtube.com/watch?v=lrnUGa7PbRc
HISZPANIA - https://www.youtube.com/watch?v=92EPy2jI-ac
KATALONIA (reg. Hiszp.) - https://www.youtube.com/watch?v=2yQoAqrw85E
TURCJA - https://www.youtube.com/watch?v=QTD8Q0lXIUk
TURCJA/ANKARA (+archiwa="bandscan") - https://www.youtube.com/watch?v=pi4AGhQnUJQ
IRLANDIA - https://www.youtube.com/watch?v=e3vitcriVFc
BUŁGARIA - https://www.youtube.com/watch?v=0lLiLktR2TU
IZRAEL - https://www.youtube.com/watch?v=nQtvI7xCnoE
EGIPT - https://www.youtube.com/watch?v=ID6dS9QKorg
MAROKO - https://www.youtube.com/watch?v=FmZgo1Penb4
GRUZJA - https://www.youtube.com/watch?v=gVH_2RZhRng
WYSPY OWCZE - https://www.youtube.com/watch?v=aEFg8LpriTE
ALBANIA - https://www.youtube.com/watch?v=0rYYVuTP7_0
KURDYSTAN (1 stacja) - https://www.youtube.com/watch?v=Eg37M6lX3xY
NIEMCY (short-skip SpE! +archiwa) - https://www.youtube.com/watch?v=q6Z8uu6eGvE

Są tam również nagrania niektórych ciekawych stacji Es DX 2020:
Flirt FM - studencka rozgłośnia z Irlandii (co ciekawe, jej redakcja znalazła moje nagranie odbioru na YouTube i skomentowała filmik - jak sympatycznie!). Złapana rano, 30.V.2020 
https://www.youtube.com/watch?v=cYhq3zOJiOY

107.7 Vinci Autoroutes - radio dla kierowców na francuskich autostradach - stacja używa tylko nadajników małej mocy rozmieszczonych właśnie wzdłuż tras, co 10-15km. Odebrana 2x w 2020:
https://www.youtube.com/watch?v=uuSyNGmEYWM

"zostań w domu" - RDS jednej z tureckich stacji

Co w programie...?
Tematem, który najczęściej przewijał się w usłyszanych stacjach radiowych była oczywiście pandemia i jej wpływ na życie oraz biznes. Doniesienia o nowych przypadkach przeplatane były komunikatami, by słuchacze pozostali w domach i stosowali się do instrukcji sanitarnych. Nietypowa sytuacja wpłynęła również na funkcjonowanie samych rozgłośni. Studia opustoszały, a na antenach zagościły audycje nadawane z domów prowadzących - zauważalnie słabszej jakości, niż studyjna. Było to dla mnie szczególnie uderzające na falach BBC R3, stacji z muzyką poważną, przy której bardzo dba się o poprawne audio. Słowa spikerki Radio3 brzmiały jak ze Skype'a - skompresowane i z artefaktami. Co ciekawe, trafiłem akurat na zapowiedź retransmisji muzyki Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w BBC R3! (nagranie w "składance" odbioru z UK - linki powyżej)
Z anten radiowych zniknęły transmisje sportowe - jako że wszystkie rozgrywki w Europie zostały zawieszone aż do czerwca. Zastanawiające było, co w takim razie relacjonowała turecka stacja a spor, bo słysząc ją w maju byłem przekonany, że był to mecz piłki nożnej. Powtórka? Podobnie mogła zaskoczyć transmisja sportowa na falach FM1 z Wysp Owczych. Ten najmniejszy nordycki naród najlepiej poradził sobie jednak z zagrożeniem dla zdrowia.
Trudne czasy były okazją dla przeprowadzenia wielu akcji solidarności. Przykładowo, tureckie rozgłośnie niepubliczne zorganizowały wspólne upamiętnienie rocznicy startu pierwszych stacji prywatnych w kraju w ramach akcji "Radyo Turkiye". Nazwa tej inicjatywy pojawiała się na antenie wielu radiostacji i pewnie utrudniła niektórym identyfikację odebranej rozgłośni.
"I love my radio" to z kolei wspólna akcja nadawców radiowych we Włoszech (tutte insieme per l'Italia), którzy ogłosiły wspólny plebiscyt na piosenkę wszechczasów.
Spośród obserwacji nie związanych z pandemią, moją uwagę zwrócił komunikat na antenie hiszpańskiego radia COPE. Okazuje się, że nie tylko kariera profesjonalnego piłkarza jest ambicją wielu Hiszpanów - jest nią też praca... komentatora sportowego! Rozgłośnia prowadzi fundację wspierającą radiowe talenty i w ogłoszeniu, które usłyszałem, zapraszała do aplikowania; finaliści będą mieli szansę na własny podcast.

DX-y skoncentrowane na jednym azymucie

Między 17 maja a 21 sierpnia było aż 60 dni, kiedy obserwowałem "Es-y". W maju jonosfera była aktywna od podanego terminu niemal we wszystkie dni, przy czym początkowe tygodnie głównie tylko na "niskim" UKF-ie. W czerwcu i lipcu miałem po 20 dni z obserwacjami odbicia jonosferycznego. Muszę przyznać, że pierwsza połowa sezonu z częstymi i konkretnymi DX-ami zaostrzyła apetyt. W drugim tygodniu czerwca wystąpiło jednak 5 "cichych" dni pod rząd, kiedy nie obserwowałem Esów na FM w ogóle (może działo się coś na OIRT, ale po nasłuchach w maju, pasmo to później przestało mnie tak bardzo interesować). Otwarcia w drugiej połowie czerwca i późniejsze też przeważnie już nie były też tak intensywne i częste, jak przez początkowe tygodnie sezonu.
Propagacja pojawiała się głównie rano; jeśli wystąpiła w drugiej połowie dnia to zazwyczaj zanikała wczesnym wieczorem. Nie zaobserwowałem żadnych nocnych otwarć, co zazwyczaj mogłoby świadczyć o dobrym sezonie i intensywności propagacji. W sierpniu doświadczyłem tylko 4-ech zjawisk Es. Na palcach jednej ręki mogę policzyć ile otwarć SpE "przegapiłem" w tym roku. Każdą okazję do nasłuchów starałem się wykorzystać jak najbardziej, wiele nagrań identyfikowałem jeszcze miesiącami po propagacji.

LICZNIK złapanych krajów via Es w 2020roku: [38!]
Oceniając po liczbie nagrań, Turcja była najczęściej odbieranym krajem. Równie wiele materiału audio mam też z odbioru Francji - to jednak dlatego, iż bardzo sprawnie identyfikuje mi się rozgłośnie z tamtejszego eteru. Bardzo dobrze identyfikowało mi się też stacje z Grecji. Zazwyczaj do Włochy generują najwięcej jonosferycznych sygnałów, lecz w tym roku były one mocno w cieniu wyżej wymienionych. Na pocieszenie, aż dwa razy pojawiły się shortskipy z północnej Italii - rejon tego kraju, który słyszę najrzadziej. Nie jestem do końca zadowolony z nagrań Hiszpanii - choć otwarć na nią było sporo, zabrakło złotego środka - sygnały były szumiące, ponieważ było ich za wiele, lub zbyt mało. To oczywiście w porównaniu do innych państw odbieranych w tym sezonie, bo tegoroczne obserwacje Półwyspu Iberyjskiego były obiektywnie również najbardziej udane od lat. Dla własnej pamięci powinienem jeszcze odnotować, iż drogą Sporadic-E tego lata udało mi się lognąć wszystkie ulubione stacje naziemne - z Aten, Włoch, Rosji, Francji. Działo się!
Moje wszystkie logi znajdują się pod tym linkiem: https://www.fmlist.org/fm_logmap.php?datum=2020&omid=3886&band=Es
Poniżej terminarzyk ze skrótowym opisem propagacji:

14.IV - pierwszy SpE 2020 (TUR/BUL), jak się jednak okazało, był on jeszcze epizodem pozasezonowym, gdyż na kolejne otwarcie powyżej 88 MHz trzeba było czekać jeszcze ponad miesiąc.
17.V - Emocje już pierwszego dnia regularnego sezonu - Kurdystan i Iran (2870km)!
18.V - po południu ładnie Ateny (RDS długo na 87.7), TUR i 2 stacje z Egiptu
19.V - GRC i TUR, około południa UK z 50W stacją z Manchesteru (Legacy)
20.V - ładne Hiszpania z DX 2430km i Algieria 2545km.
22.V - ponieważ CCIR przycichł, uruchomiłem OIRT - rano sskip z BLR! @744km!
25.V - popoł. mega MUF z TUR, nośna TV na kanale E2 (tent. Kabul @4250km), Gruzja 87.6
29.V - mega MUF na ESP, ALG z 2680km, francuskie radio autostradowe! 2x POR, Lizbona 2770km, Szwajcaria w shortskipach, a na koniec - Maroko 1kW @2870km!
30.V - rano UK & IRL (Flirt FM), potem krótko FRA z wysoką MUF, około południa Denge Rojava
31.V - sskipy z Monako, Lazurowego Wyb., alpejskich dolin i północnych Włoch; po południu Madryt z MUF do 108 MHz, krótko też sskip z NL/DE
1.VI - Es przez wiele godzin na Bretanię 5h Roch Tredudon!, wieczorem Wyspy Owcze (też 2.VI)
5.VI - dzień ulubionych rozgłośni: całe Ateny, a niedługo później Silver Rain z RU z RDS
7.VI - wieczorem znów całe Ateny, wysoka MUF. W międzyczasie na dworze burzowy kataklizm.
14.VI - północna Skandynawia, w tym Radio Nordkapp 71N! i 3 inne z NOR
16.VI - rano południowa Rosja po Dagestan, Czeczenię i Gruzja
18.VI - rano krótko Astrachań, ok. 10ej sskipy z DE-Palatynatu, po godzinie wsch. FRA po Paryż
19.VI - rano jeszcze raz sskipy z Niemiec, tym razem NDR, też Belgia (Bruksela) i wschód UK
21.VI - najlepsze pojawienie Albanii, kilka odebranych stacji brak w wykazach
22.VI - wieczorem fantastyczne shortskipy z Płn.Macedonii i premiera odbioru Serbii! @903km, BIH
23.VI - rano w eterze Delta Nilu z niezsynchronizowanymi nadajnikami 2tx,
24.VI - EGY rano, LBY Benghazi, ok. 13 sskipy z DE, SUI, F (Lyon)
26.VI - na OIRT Esy na Ural, Tego dnia też Syberia i rekord sezonu - RR Kolpashevo @3845km; tuż po południu Perm pojawił się też powyżej 88MHz.
27.VI - rano shortskip z Rumunii i Bułgarii, na chwilę ładnie CCIR z Moskwy, Szwecji, wczesnym popołudniem tuz przed mega burzą sskipy z Niemiec (Frankfurt!), francuska Szampania
28.VI - rano na OIRT Odessa z 950km,
29.VI - "Bandscan Ankara", pół godziny po jej zniknięciu Neapol, Rzym, sskipy z HRV, potem BUL z MUF do 106 MHz, a na chwilę nawet Wyspy Owcze.
1.VII - Kraj Basków z obu stron granicy E/F
3.VII - Es na środkową Szwecję z małymi mocami; potem Bułgaria i Grecja (liczne Tessaloniki)
13.VII - jeden z najlepszych dni! Rano północna F, BEL-Egem, potem sskipy z HRV, chwilęteż z DE, a tuż po południu UK & IRL - małe moce z Walii, piracka stacja z Londynu, wczesnym wieczorem Wyspy Owcze z najlepszym swoim występem ever
14.VII - Neapol-Palermo-Tunezja; także Katalonia i Majorka
22.VII - wieczorem włoska "RDS" z nadajnika na Ibizie, złapana w towarzystwie wielu innych klubowych stacji z imprezowej wysypy. Pojawiało się też... Maroko krótko na 98,5 oraz silne i długo utrzymujące się na 91,3 w języku Amazigh (obie z Oujda @2665km)
24.VII - rano bardzo ładnie Cypr, Izrael, potem kawałek Egiptu.
25.VII - popołudniem odebrane Vana Tsain - ormiańska stacja z... Libanu!
26.VII - rano zaczynało się od Rosji na górnym paśmie, ale nagle weszły ładne shortskipy z północnych Włoch: Mediolan, Liguria, i gdy dołączyła Francja z Lazurowym Wybrzeżem z Cannes oraz Hiszpania potop stacji zamienił całe całe pasmo w szum przykrywający chwilami nawet lokalne stacje.
12.VIII - Perseidowy ping z 0,1kW z Belgii (105,8, kruidvat.be)
21.VIII - Po raz pierwszy (i jedyny) tego lata odebrałem Maltę na 93,7 - i był to jednocześnie ostatni sygnał tegorocznego regularnego sezonu Sporadic E
6.X - po południu wytworzył się pozasezonowy Es: Kraj Basków, niestabilne sygnały, głównie duże moce.

Postanowienie własne:)
Sortując i porządkując nagrania ubiegłorocznych kompilacji krajów stwierdziłem, że zbyt długo przesiaduję z nasłuchami w dolnej części pasma - 87-91 MHz. To odpowiednie zachowanie, kiedy propagacja się pojawia - jonizacja powoduje początkowo odbicie niskich częstotliwości. Ale gdy już się rozkręci, trzeba przenosić się coraz wyżej i "surfować" na wyższych falach pasma UKF FM. Stacje z niższych częstotliwości zaczynają się mi powtarzać - i to nie tylko w perspektywie lat, ale też jednego sezonu.  

 

Rok 2020 w nasłuchach kolegów FM-DXerów z Polski i okolic:
24.V. - INDIE na Ukrainie (Zaporoże) @4300km!  https://www.youtube.com/watch?v=t78lXXEemLs
29.V - Wyspy Zielonego Przylądka (Cape Verde) @5500km w Polsce w amatorskim paśmie 2m (144MHz); Nowy rekord ITU? Tego dnia miałem Lizbonę, Maroko i kompletnie zakorkowany UKF.
18.VI - rekord sezonu: 4340km - zachodnia Francja na stepach za Uralem! (Ivan Abilev, Troitsk)
13.VII - gdy ja ekscytowałem się Wyspami Owczymi, Konrad w Płocku dorwał Islandię! Congrats! To, jak pamiętam dopiero drugi przypadek odbioru FM z tej wulkanicznej wyspy w naszym kraju i pierwszy udokumentowany. Nagranie: https://www.youtube.com/watch?v=7Ch-GuBhpCA


Na koniec jeszcze ciekawostka - gdzie w ubiegłym roku było słychać via Es nasze polskie stacje:
https://www.fmlist.org/fm_logmap.php?datum=0&hours=31536000&band=Es&target=POL&rxin=ALL
warto w tych logach zwrócić uwagę na:
- polskie stacje w shortskipach (super odbiory!):
2020-05-31 87.8 Weekend FM, Miastko 0,5kW, PI logged: 36B6   855km - EnJoe, Bekes (HNG)
2020-06-06 88.0 Radio 7, Żuromin, RDS, @752km!  i inne - Otso Ylönen, wysepka Utö (FIN)
2020-06-02 89.0 R. Wielkopolska, Ujście/Chrustowo @893km  - Geir Fredheim, Trautskogen (NOR)
2020-06-02 94.9 Radio Kaszëbë, Lębork/Czarnówko @759km - Geir Fredheim, Trautskogen, (NOR)
2020-07-03 106.5 ESKA, Łobez/Toporzyk @930km - Timo Klimoff, Pori_Kyläsaari (FIN)
2020-07-03 94.4 Radio Szczecin, Warszewo @896km - "MB" (FIN)  
- logi z dalszej Rosji - Ivan Abilev (Troitsk) odebrał masę polskich nadajników powyżej 2500km!
- stacje małej mocy złapane za granicą, np. RMF Maxxx Płońsk 90.2, R.Wielkopolska 89.0, Wawa Jelenia Góra 89.1, Plus Inowrocław 91.6, Profeto 92.1, Eska Białystok 90.6, Radio ONY Nysa 93.1, Radio LUZ Wrocław 91.6 i wiele innych.
Niestety, jak widzę często zagraniczni DXerzy miewają problemy z identyfikacją naszych stacji i kilka logów z low powerami jest nieprawdopodobnych:
- 90.1 "Maryja Kudowa Zdrój" i 88.2 RMF "Polkowice" rzekomo podczas odbioru ze wschodu Polski. To oczywiście 88.2 RMF Święty Krzyż i 90.1 Kat.Radio Zamość. Brak innych silniejszych stacji z Dolnego Sl.
- 89.4 PR Białystok Białowieża rzekomo złapana w zimowym otwarciu - ten nadajnik ma mikroskopijną moc, a małe moce nie są odbijane podczas pozasezonowych SpE, brak innych silniejszych stacji z otoczenia.

Zapowiedzi na 2021
Tuż po zakończeniu sezonu 2020, we wrześniu w Stambule ruszyły regularne emisje z nowej wieży telewizyjnej na górze Camlica - Yeni Küçük Çamlıca TV-Radyo Kulesi. Futurystyczna, 365-metrowa budowla ma zastąpić "graciarnię" masztów na sąsiednim wzgórzu. W związku z tym, przebudowaniu uległa siatka częstotliwości FM nad cieśniną Bosfor. Nie było szansy jej złapać w Polsce w ubiegłym sezonie. Nowy obiekt już natomiast sprawił, że Istanbul zdecydowanie częściej pojawia się troposferycznie w Rumunii.

Udanego 2021-go wszystkim miłośnikom dalekiego odbioru!